آیا ید درمانی عوارض جانبی دارد؟

ایا ید درمانی همان شیمی درمانی است و عوارض جانبی دارد؟ بله ید درمانی می تواند عوارض جانبی داشته باشد. اگرچه ید درمانی یک روش مؤثر برای درمان برخی از بیماری های تیروئید است اما مانند هر درمان پزشکی دیگری احتمال بروز عوارض جانبی وجود دارد. این عوارض جانبی می توانند خفیف یا شدید باشند و بسته به نوع ید درمانی دوز مصرفی وضعیت سلامتی فرد و حساسیت های فردی متفاوت باشند. مهم است که قبل از شروع ید درمانی در مورد خطرات و مزایای آن با پزشک خود مشورت کنید و در طول درمان به طور منظم تحت نظر پزشک باشید تا در صورت بروز هرگونه عارضه جانبی به سرعت شناسایی و درمان شود.

ید درمانی یک روش پزشکی است که در آن از ید رادیواکتیو یا ید غیر رادیواکتیو برای تشخیص یا درمان بیماری های مختلف به ویژه بیماری های غده تیروئید استفاده می شود. غده تیروئید یک غده پروانه ای شکل کوچک در جلوی گردن است که هورمون های تیروئیدی را تولید می کند. این هورمون ها نقش مهمی در تنظیم متابولیسم بدن رشد و تکامل دارند.

ید یک ماده معدنی ضروری برای تولید هورمون های تیروئید است. بدن ید را از طریق غذا و مکمل ها دریافت می کند. در ید درمانی از ایزوتوپ های ید استفاده می شود که می توانند به طور انتخابی توسط سلول های تیروئید جذب شوند. این ویژگی ید را به یک ابزار قدرتمند برای درمان بیماری های تیروئید تبدیل کرده است.

انواع ید درمانی

ید درمانی به طور کلی به دو دسته اصلی تقسیم می شود :

• ید رادیواکتیو (I-۱۳۱) : این نوع ید درمانی از ید رادیواکتیو برای تخریب سلول های تیروئید بیش فعال یا سرطانی استفاده می کند. ید رادیواکتیو به صورت خوراکی (معمولاً به شکل کپسول یا مایع) مصرف می شود و از طریق جریان خون به غده تیروئید می رسد. سلول های تیروئید ید رادیواکتیو را جذب می کنند و تشعشع ناشی از آن سلول های تیروئید را از بین می برد. ید رادیواکتیو بیشتر برای درمان پرکاری تیروئید (هیپرتیروئیدیسم) سرطان تیروئید و در برخی موارد گواتر سمی استفاده می شود.
• ید غیر رادیواکتیو (یدید پتاسیم) : این نوع ید درمانی از ید غیر رادیواکتیو معمولاً به شکل یدید پتاسیم (KI) برای محافظت از غده تیروئید در برابر جذب ید رادیواکتیو ناشی از حوادث هسته ای یا رادیولوژیکی استفاده می شود. یدید پتاسیم با اشباع غده تیروئید با ید غیر رادیواکتیو مانع از جذب ید رادیواکتیو مضر می شود. همچنین یدید پتاسیم در دوزهای پایین برای درمان کمبود ید و در دوزهای بالا برای درمان پرکاری تیروئید (به عنوان یک اقدام موقت قبل از جراحی یا ید رادیواکتیو) استفاده می شود.

عوارض جانبی ید رادیواکتیو (I-۱۳۱)

ید رادیواکتیو در حالی که یک درمان مؤثر برای بیماری های تیروئید است می تواند عوارض جانبی متعددی ایجاد کند. این عوارض جانبی به دلیل اثرات تشعشع ید رادیواکتیو بر سلول های بدن به ویژه سلول های تیروئید و بافت های مجاور ایجاد می شوند. شدت و نوع عوارض جانبی به دوز ید رادیواکتیو نوع بیماری حساسیت فردی و وضعیت سلامتی عمومی بیمار بستگی دارد.

عوارض جانبی رایج و معمول ید رادیواکتیو

• کم کاری تیروئید (هیپوتیروئیدیسم) : شایع ترین عارضه جانبی ید رادیواکتیو کم کاری تیروئید است. این عارضه زمانی رخ می دهد که ید رادیواکتیو سلول های تیروئید را بیش از حد تخریب کند و غده تیروئید نتواند به اندازه کافی هورمون تیروئید تولید کند. علائم کم کاری تیروئید شامل خستگی افزایش وزن یبوست خشکی پوست ریزش مو احساس سرما افسردگی و مشکلات حافظه است. کم کاری تیروئید معمولاً دائمی است و نیاز به درمان مادام العمر با هورمون تیروئید جایگزین (لووتیروکسین) دارد.
• التهاب و درد گردن : ید رادیواکتیو می تواند باعث التهاب و درد در ناحیه گردن شود به ویژه در چند روز اول پس از درمان. این درد معمولاً خفیف تا متوسط است و با داروهای مسکن بدون نسخه مانند استامینوفن یا ایبوپروفن قابل کنترل است. در برخی موارد پزشک ممکن است داروهای ضد التهابی قوی تری مانند کورتیکواستروئیدها تجویز کند.
• تغییرات در حس چشایی و بویایی : ید رادیواکتیو می تواند به طور موقت حس چشایی و بویایی را تغییر دهد. برخی از بیماران ممکن است طعم فلزی یا تلخی در دهان خود احساس کنند یا حس بویایی آن ها کاهش یابد. این تغییرات معمولاً موقتی هستند و طی چند هفته یا چند ماه پس از درمان بهبود می یابند.
• تهوع و استفراغ : تهوع و استفراغ از عوارض جانبی شایع ید رادیواکتیو هستند به ویژه در دوزهای بالا. این عوارض معمولاً خفیف تا متوسط هستند و می توانند با داروهای ضد تهوع کنترل شوند. مصرف غذاهای سبک و پرهیز از غذاهای چرب و سنگین می تواند به کاهش تهوع کمک کند.
• خشکی دهان : ید رادیواکتیو می تواند غدد بزاقی را تحت تأثیر قرار داده و باعث خشکی دهان شود. خشکی دهان می تواند ناراحت کننده باشد و خطر پوسیدگی دندان را افزایش دهد. نوشیدن آب فراوان مکیدن آبنبات های بدون قند و استفاده از بزاق مصنوعی می تواند به کاهش خشکی دهان کمک کند.
• التهاب غدد بزاقی (سیالادنیت) : در موارد نادر ید رادیواکتیو می تواند باعث التهاب غدد بزاقی شود که به سیالادنیت معروف است. علائم سیالادنیت شامل درد تورم و حساسیت غدد بزاقی به ویژه غدد بزاقی بناگوشی (واقع در جلوی گوش) است. سیالادنیت معمولاً خود به خود بهبود می یابد اما در برخی موارد ممکن است نیاز به درمان با داروهای ضد التهابی یا مسکن داشته باشد.
• خستگی و ضعف : خستگی و ضعف از عوارض جانبی شایع ید رادیواکتیو هستند. این عوارض ممکن است به دلیل اثرات تشعشع بر بدن و همچنین به دلیل کم کاری تیروئید ناشی از درمان ایجاد شوند. استراحت کافی و تغذیه مناسب می تواند به کاهش خستگی کمک کند.

عوارض جانبی جدی و نادر ید رادیواکتیو

• سرطان ثانویه : اگرچه بسیار نادر است اما ید رادیواکتیو خطر ابتلا به سرطان های ثانویه به ویژه سرطان خون (لوسمی) و سرطان غدد بزاقی را افزایش می دهد. این خطر به دوز ید رادیواکتیو و سن بیمار بستگی دارد. خطر سرطان ثانویه در دوزهای پایین ید رادیواکتیو بسیار کم است و مزایای درمان معمولاً از خطرات آن بیشتر است.
• ناباروری و مشکلات باروری : ید رادیواکتیو می تواند بر باروری مردان و زنان تأثیر بگذارد. در مردان ید رادیواکتیو می تواند باعث کاهش تولید اسپرم و در موارد نادر ناباروری موقت شود. در زنان ید رادیواکتیو می تواند باعث بی نظمی های قاعدگی و ناباروری موقت شود. توصیه می شود که زنان پس از ید رادیواکتیو به مدت حداقل ۶ ماه تا ۱ سال از بارداری خودداری کنند و مردان نیز به مدت ۳ تا ۶ ماه از باردار کردن همسر خود اجتناب کنند.
• تیروئیدیت رادیواکتیو : در موارد نادر ید رادیواکتیو می تواند باعث التهاب شدید غده تیروئید شود که به تیروئیدیت رادیواکتیو معروف است. علائم تیروئیدیت رادیواکتیو شامل درد شدید گردن تب ورم غده تیروئید و در موارد نادر بحران تیروئیدی (یک وضعیت اورژانسی پزشکی) است. تیروئیدیت رادیواکتیو معمولاً با داروهای ضد التهابی و در صورت لزوم داروهای مسدود کننده بتا درمان می شود.
• تحریک معده و مری (ازوفاژیت و گاستریت) : ید رادیواکتیو می تواند باعث تحریک معده و مری شود به خصوص اگر به صورت مایع مصرف شود. این تحریک می تواند منجر به سوزش سر دل درد معده تهوع و استفراغ شود. مصرف ید رادیواکتیو با غذا و نوشیدن مقدار زیادی مایعات می تواند به کاهش تحریک معده و مری کمک کند.

عوارض جانبی یدید پتاسیم (KI)

یدید پتاسیم به طور کلی یک داروی ایمن است به ویژه هنگامی که در دوزهای توصیه شده و برای مدت زمان کوتاه مصرف شود. با این حال مصرف بیش از حد یا طولانی مدت یدید پتاسیم می تواند عوارض جانبی ایجاد کند.

عوارض جانبی رایج و معمول یدید پتاسیم

• مشکلات گوارشی : شایع ترین عوارض جانبی یدید پتاسیم مشکلات گوارشی مانند تهوع استفراغ اسهال و درد معده است. این عوارض معمولاً خفیف و موقتی هستند و با مصرف دارو با غذا و نوشیدن مقدار زیادی مایعات قابل کاهش هستند.
• طعم فلزی در دهان : برخی از افراد پس از مصرف یدید پتاسیم طعم فلزی یا تلخی در دهان خود احساس می کنند. این عارضه معمولاً موقتی است و پس از قطع دارو برطرف می شود.
• واکنش های پوستی : یدید پتاسیم می تواند در برخی افراد باعث واکنش های پوستی مانند جوش خارش کهیر و بثورات پوستی شود. این واکنش ها معمولاً خفیف هستند و با داروهای آنتی هیستامین قابل درمان هستند. در موارد نادر واکنش های پوستی شدیدتری مانند آنژیوادم (تورم صورت لب ها زبان یا گلو) و سندرم استیونس-جانسون (یک واکنش پوستی شدید و تهدید کننده زندگی) ممکن است رخ دهد که نیاز به مراقبت پزشکی فوری دارد.
• التهاب غدد بزاقی : مانند ید رادیواکتیو یدید پتاسیم نیز می تواند در موارد نادر باعث التهاب غدد بزاقی (سیالادنیت) شود. علائم سیالادنیت شامل درد تورم و حساسیت غدد بزاقی است.
• بزرگ شدن غده تیروئید (گواتر) : مصرف طولانی مدت و بیش از حد یدید پتاسیم می تواند به طور پارادوکسیکال باعث بزرگ شدن غده تیروئید (گواتر) شود. این عارضه بیشتر در افرادی که از قبل مشکلات تیروئید دارند یا کمبود ید ندارند دیده می شود.
• پرکاری تیروئید (هیپرتیروئیدیسم) یا کم کاری تیروئید (هیپوتیروئیدیسم) : مصرف طولانی مدت و بیش از حد یدید پتاسیم می تواند عملکرد تیروئید را مختل کرده و منجر به پرکاری تیروئید یا کم کاری تیروئید شود. این عوارض بیشتر در افرادی که از قبل مشکلات تیروئید دارند یا حساسیت به ید دارند دیده می شود.

عوارض جانبی جدی و نادر یدید پتاسیم

• آنافیلاکسی : آنافیلاکسی یک واکنش آلرژیک شدید و تهدید کننده زندگی به یدید پتاسیم است. علائم آنافیلاکسی شامل مشکل تنفسی خس خس سینه تورم صورت لب ها زبان یا گلو سرگیجه غش و افت فشار خون است. آنافیلاکسی یک وضعیت اورژانسی پزشکی است و نیاز به درمان فوری با اپی نفرین (آدرنالین) و مراقبت های پزشکی اورژانسی دارد.
• اختلالات الکترولیتی : مصرف بیش از حد یدید پتاسیم می تواند منجر به اختلالات الکترولیتی به ویژه هیپرکالمی (افزایش سطح پتاسیم خون) شود. هیپرکالمی می تواند باعث ضعف عضلانی ضربان قلب نامنظم و در موارد شدید ایست قلبی شود.
• نارسایی کلیوی : در افراد مبتلا به بیماری کلیوی مصرف یدید پتاسیم می تواند نارسایی کلیوی را تشدید کند.

تشخیص عوارض جانبی ید درمانی

تشخیص عوارض جانبی ید درمانی معمولاً بر اساس علائم بالینی بیمار معاینه فیزیکی و آزمایش های تشخیصی انجام می شود.

• شرح حال و معاینه فیزیکی : پزشک در مورد علائم بیمار زمان شروع علائم شدت علائم و سایر داروهای مصرفی سوال می کند. معاینه فیزیکی شامل بررسی علائم حیاتی معاینه غده تیروئید و بررسی سایر علائم بالینی است.
• آزمایش های خون : آزمایش های خون برای بررسی عملکرد تیروئید (هورمون های TSH T۴ و T۳) سطح الکترولیت ها و عملکرد کلیه انجام می شود. در صورت مشکوک بودن به کم کاری تیروئید سطح TSH معمولاً بالا و سطح T۴ پایین خواهد بود. در صورت مشکوک بودن به پرکاری تیروئید سطح TSH پایین و سطح T۴ بالا خواهد بود.
• اسکن تیروئید : در برخی موارد اسکن تیروئید برای بررسی ساختار و عملکرد غده تیروئید انجام می شود. اسکن تیروئید می تواند به تشخیص تیروئیدیت رادیواکتیو و سایر مشکلات تیروئید کمک کند.
• سایر آزمایش ها : بسته به نوع عارضه جانبی مشکوک ممکن است آزمایش های دیگری مانند آزمایش ادرار نوار قلب (ECG) سونوگرافی غدد بزاقی و بیوپسی انجام شود.

درمان عوارض جانبی ید درمانی

درمان عوارض جانبی ید درمانی بسته به نوع و شدت عارضه جانبی متفاوت است.

• کم کاری تیروئید : کم کاری تیروئید ناشی از ید رادیواکتیو معمولاً دائمی است و نیاز به درمان مادام العمر با هورمون تیروئید جایگزین (لووتیروکسین) دارد. دوز لووتیروکسین توسط پزشک بر اساس سطح هورمون های تیروئید و علائم بیمار تنظیم می شود.
• التهاب و درد گردن : درد و التهاب گردن معمولاً با داروهای مسکن بدون نسخه مانند استامینوفن یا ایبوپروفن قابل کنترل است. در موارد شدیدتر پزشک ممکن است داروهای ضد التهابی قوی تر مانند کورتیکواستروئیدها تجویز کند. استفاده از کمپرس سرد بر روی گردن نیز می تواند به کاهش درد و التهاب کمک کند.
• تهوع و استفراغ : تهوع و استفراغ معمولاً با داروهای ضد تهوع قابل کنترل هستند. مصرف غذاهای سبک و پرهیز از غذاهای چرب و سنگین می تواند به کاهش تهوع کمک کند. در موارد شدیدتر ممکن است نیاز به مایع درمانی وریدی باشد.
• خشکی دهان : خشکی دهان با نوشیدن آب فراوان مکیدن آبنبات های بدون قند استفاده از بزاق مصنوعی و رعایت بهداشت دهان و دندان قابل مدیریت است.
• التهاب غدد بزاقی (سیالادنیت) : سیالادنیت معمولاً خود به خود بهبود می یابد. درمان های حمایتی شامل مصرف مایعات فراوان مسکن ها و کمپرس گرم بر روی غدد بزاقی است. در برخی موارد پزشک ممکن است داروهای ضد التهابی یا آنتی بیوتیک تجویز کند.
• واکنش های پوستی : واکنش های پوستی خفیف با داروهای آنتی هیستامین موضعی یا خوراکی قابل درمان هستند. در موارد شدیدتر ممکن است نیاز به کورتیکواستروئیدهای موضعی یا خوراکی باشد. در صورت بروز آنافیلاکسی درمان فوری با اپی نفرین و مراقبت های پزشکی اورژانسی ضروری است.
• سایر عوارض جانبی : سایر عوارض جانبی ید درمانی بسته به نوع عارضه جانبی و شدت آن با داروهای مناسب و درمان های حمایتی مدیریت می شوند.

پیشگیری از عوارض جانبی ید درمانی

پیشگیری کامل از عوارض جانبی ید درمانی همیشه امکان پذیر نیست اما اقداماتی وجود دارد که می توان برای کاهش خطر و شدت عوارض جانبی انجام داد :

• انتخاب روش مناسب ید درمانی : پزشک با توجه به نوع بیماری وضعیت سلامتی بیمار و سایر عوامل مناسب ترین روش ید درمانی را انتخاب می کند. در برخی موارد روش های جایگزین ید درمانی ممکن است مناسب تر باشند.
• استفاده از دوز مناسب ید رادیواکتیو : پزشک دوز ید رادیواکتیو را به دقت محاسبه می کند تا اثربخشی درمان به حداکثر برسد و خطر عوارض جانبی به حداقل برسد.
• آمادگی قبل از درمان : قبل از ید رادیواکتیو پزشک ممکن است دستورالعمل های خاصی را برای آمادگی قبل از درمان به بیمار ارائه دهد مانند رژیم غذایی کم ید قطع داروهای خاص و انجام آزمایش های خون.
• اقدامات احتیاطی پس از درمان : پس از ید رادیواکتیو بیمار باید اقدامات احتیاطی خاصی را برای محافظت از خود و دیگران در برابر تشعشع انجام دهد مانند نوشیدن مایعات فراوان برای دفع ید رادیواکتیو از بدن رعایت فاصله از دیگران شستشوی مکرر دست ها استفاده از سرویس بهداشتی جداگانه و اجتناب از بارداری.
• مصرف یدید پتاسیم در شرایط اضطراری : در صورت وقوع حادثه هسته ای یا رادیولوژیکی مصرف یدید پتاسیم طبق دستورالعمل های بهداشتی می تواند از غده تیروئید در برابر جذب ید رادیواکتیو محافظت کند.
• پیگیری منظم پزشکی : پیگیری منظم پزشکی پس از ید درمانی برای تشخیص زودهنگام و درمان عوارض جانبی احتمالی بسیار مهم است.

راهکارهای خانگی برای مدیریت عوارض جانبی خفیف

برای مدیریت عوارض جانبی خفیف ید درمانی در خانه می توانید اقدامات زیر را انجام دهید :

• برای درد گردن : استفاده از کمپرس سرد یا گرم بر روی گردن استراحت کافی و مصرف مسکن های بدون نسخه مانند استامینوفن یا ایبوپروفن.
• برای تهوع : مصرف غذاهای سبک و زود هضم مانند نان تست کراکر برنج موز و سیب زمینی پخته پرهیز از غذاهای چرب سرخ شده و پر ادویه نوشیدن نوشیدنی های خنک و گازدار مانند زنجبیل یا نوشابه زنجبیلی و استراحت کافی.
• برای خشکی دهان : نوشیدن آب فراوان به صورت جرعه جرعه در طول روز مکیدن آبنبات های بدون قند یا آدامس بدون قند استفاده از بزاق مصنوعی و رعایت بهداشت دهان و دندان (مسواک زدن و نخ دندان کشیدن منظم).
• برای خستگی : استراحت کافی خواب منظم و کافی تغذیه سالم و متعادل و ورزش سبک (با مشورت پزشک).
• برای مشکلات گوارشی خفیف : مصرف غذاهای فیبردار نوشیدن آب فراوان و پرهیز از غذاهای محرک مانند غذاهای تند چرب و کافئین دار.

نتیجه گیری

ید درمانی یک روش درمانی ارزشمند برای بیماری های تیروئید است اما مانند هر درمان پزشکی دیگری با خطر عوارض جانبی همراه است. عوارض جانبی ید درمانی می تواند از خفیف تا شدید متغیر باشد و بسته به نوع ید درمانی دوز مصرفی و ویژگی های فردی بیمار متفاوت باشد.

آگاهی از عوارض جانبی احتمالی تشخیص زودهنگام و درمان مناسب آن ها و انجام اقدامات پیشگیرانه می تواند به کاهش خطرات ید درمانی و بهبود نتایج درمان کمک کند. مهم است که قبل از شروع ید درمانی در مورد مزایا و معایب آن با پزشک خود مشورت کنید و در طول درمان به طور منظم تحت نظر پزشک باشید. در صورت بروز هرگونه عارضه جانبی سریعاً به پزشک خود اطلاع دهید تا اقدامات درمانی مناسب انجام شود.

پرسش و پاسخ متداول

۱. آیا تمام افرادی که ید درمانی می کنند دچار عوارض جانبی می شوند؟

خیر همه افرادی که ید درمانی می کنند دچار عوارض جانبی نمی شوند. احتمال بروز عوارض جانبی و شدت آن ها به عوامل مختلفی مانند نوع ید درمانی دوز مصرفی وضعیت سلامتی فرد و حساسیت های فردی بستگی دارد. بسیاری از افراد عوارض جانبی خفیفی را تجربه می کنند که به راحتی قابل مدیریت هستند در حالی که برخی دیگر ممکن است عوارض جانبی جدی تری را تجربه کنند.

۲. چه مدت طول می کشد تا عوارض جانبی ید درمانی از بین بروند؟

مدت زمان ماندگاری عوارض جانبی ید درمانی بسته به نوع عارضه جانبی و شدت آن متفاوت است. بسیاری از عوارض جانبی خفیف مانند تهوع درد گردن و تغییرات چشایی و بویایی معمولاً طی چند روز تا چند هفته پس از درمان بهبود می یابند. عوارض جانبی جدی تر مانند کم کاری تیروئید ممکن است دائمی باشند و نیاز به درمان طولانی مدت داشته باشند.

۳. چگونه می توانم عوارض جانبی ید درمانی را کاهش دهم؟

برای کاهش عوارض جانبی ید درمانی مهم است که دستورالعمل های پزشک خود را به دقت دنبال کنید. این دستورالعمل ها ممکن است شامل رژیم غذایی خاص مصرف داروهای خاص و اقدامات احتیاطی پس از درمان باشد. همچنین نوشیدن مایعات فراوان استراحت کافی و تغذیه سالم می تواند به کاهش عوارض جانبی کمک کند. در صورت بروز هرگونه عارضه جانبی سریعاً به پزشک خود اطلاع دهید.

توصیه مهم :

اطلاعات ارائه شده در این مقاله صرفاً جنبه اطلاع رسانی دارد و نباید به عنوان جایگزینی برای مشاوره پزشکی حرفه ای تلقی شود. اگر در مورد ید درمانی و عوارض جانبی آن سوالی دارید یا نگران سلامتی خود هستید حتماً با پزشک متخصص مشورت کنید. پزشک شما می تواند با بررسی وضعیت خاص شما بهترین اطلاعات و راهنمایی ها را ارائه دهد.