خلاصه کتاب دانش آموزان دیرآموز و مشکلات آموزشی ( نویسنده فرامرز افشار، فهیمه آرین )

کتاب «دانش آموزان دیرآموز و مشکلات آموزشی» اثر فرامرز افشار و فهیمه آرین، راهنمایی جامع برای شناخت، درک و ارائه راهکارهای عملی به دانش آموزانی است که با سرعت پایین تری مطالب درسی را فرا می گیرند. این کتاب به معلمان، والدین، و متخصصان حوزه آموزش کمک می کند تا نیازهای این دانش آموزان را شناسایی کرده و با به کارگیری روش های تدریس اختصاصی، مسیر یادگیری را برایشان هموار سازند.

در نظام آموزشی امروز، مواجهه با دانش آموزان دیرآموز به یک چالش جدی تبدیل شده است. این گروه از دانش آموزان که نه در دسته افراد دارای ناتوانی ذهنی قرار می گیرند و نه لزوماً دچار اختلالات یادگیری خاص هستند، نیازمند رویکردهای آموزشی متفاوت و متناسب با سرعت و سبک یادگیری خود هستند. عدم توجه کافی به نیازهای این دانش آموزان می تواند به کاهش انگیزه، افت تحصیلی، و مشکلات رفتاری منجر شود. کتاب حاضر، با ارائه ی بینش های عمیق و راهکارهای کاربردی، نقش بسزایی در ارتقاء کیفیت آموزش برای این طیف از دانش آموزان ایفا می کند. این اثر با تأکید بر شناسایی عوامل مؤثر بر دیرآموزی و معرفی روش های تدریس مبتنی بر تجربیات عملی، تلاش می کند تا راهگشای معلمان و والدین در این مسیر باشد.

دانش آموزان دیرآموز: چالش ها و شناخت (نگاهی به بخش اول کتاب)

بخش نخست کتاب «دانش آموزان دیرآموز و مشکلات آموزشی»، به تعریف دقیق این گروه از دانش آموزان و تفاوت های کلیدی آن ها با سایر دسته های آموزشی می پردازد. این درک مبنایی، نقطه ی آغازین هر گونه مداخله ی آموزشی مؤثر است.

تعریف و ویژگی های دانش آموزان دیرآموز

دانش آموزان دیرآموز معمولاً در بازه بهره هوشی (IQ) ۷۰ تا ۸۵ قرار می گیرند. این محدوده، آن ها را از دانش آموزان دارای ناتوانی ذهنی (که بهره هوشی پایین تر دارند) و همچنین دانش آموزان با اختلالات یادگیری خاص (که در یک یا چند حیطه خاص دچار مشکل هستند اما در سایر زمینه ها بهره هوشی عادی دارند) متمایز می کند. ویژگی های اصلی این دانش آموزان شامل سرعت پایین در یادگیری مفاهیم جدید، ضعف در حافظه فعال و کوتاه مدت، و کندی در پردازش اطلاعات است.

این دانش آموزان اغلب برای درک مطالب به تکرار بسیار بیشتری نیاز دارند. آن ها با مفاهیم انتزاعی به سختی ارتباط برقرار می کنند و آموزش های ملموس و عینی برایشان مؤثرتر است. زمان بندی منعطف و فرصت کافی برای تمرین و درونی سازی مطالب، از دیگر نیازهای اساسی این گروه محسوب می شود. شناسایی دقیق این ویژگی ها به معلمان و والدین کمک می کند تا انتظارات واقع بینانه ای داشته باشند و برنامه ریزی آموزشی مناسبی را در پیش گیرند.

عوامل مؤثر بر بروز و تشدید دیرآموزی

کتاب به بررسی عوامل متعددی می پردازد که می توانند در پدید آمدن یا تشدید دیرآموزی نقش داشته باشند. این عوامل اغلب پیچیده و چندوجهی هستند و شامل جنبه های محیطی، زیستی و اجتماعی می شوند. تغییرات سبک زندگی مدرن، مانند کاهش جنب و جوش و فعالیت های بدنی در کودکان و مادران، می تواند بر رشد شناختی و حرکتی آن ها تأثیر منفی بگذارد.

عوامل تغذیه ای نامناسب، به ویژه مصرف فست فودها و کمبود مواد مغذی ضروری، نیز به عنوان یکی از عوامل مؤثر مطرح شده است. آلودگی های زیست محیطی و آلاینده های ناشی از سوخت های فسیلی، در کنار عوامل استرس زا و اضطراب آور ناشی از روابط خانوادگی ناسالم در دوران بارداری و شیردهی، همگی می توانند بر تکامل مغز کودک و در نتیجه بر توانایی های یادگیری او تأثیر بگذارند. اهمیت سنجش نوآموزان بدو ورود به دبستان برای شناسایی زودهنگام دانش آموزان دیرآموز، از نکات کلیدی مورد تأکید در این بخش است.

مواجهه با چالش های دیرآموزی در محیط آموزشی

دانش آموزان دیرآموز در کلاس های تلفیقی و نظام آموزشی عادی با چالش های متعددی روبرو هستند. یکی از مهم ترین این چالش ها، عدم آموزش تخصصی کافی معلمان برای کار با این طیف از دانش آموزان است. بسیاری از معلمان در دوره های تربیت معلم یا ضمن خدمت، آموزش های لازم برای شناسایی و به کارگیری روش های تدریس اختصاصی برای دیرآموزان را دریافت نکرده اند.

در نتیجه، مفاهیم آموزشی اغلب با روش های تدریس عمومی و استاندارد برای این کودکان بیان می شود که برای آن ها ناکارآمد است. این امر می تواند به کاهش شدید انگیزه، افت تحصیلی مستمر و در نهایت بروز مشکلات رفتاری ناشی از ناکامی های آموزشی منجر شود. دانش آموزان دیرآموز به دلیل عدم درک کافی از مطالب، اعتماد به نفس خود را از دست می دهند و ممکن است به مرور زمان از فرآیند یادگیری دلسرد شوند. شناخت این چالش ها اولین گام برای یافتن راه حل های مناسب است.

راهکارهای آموزشی و تدریسی مؤثر برای دانش آموزان دیرآموز (بررسی بخش دوم کتاب)

بخش دوم کتاب «دانش آموزان دیرآموز و مشکلات آموزشی» به ارائه ی راهکارهای عملی و مؤثر برای تدریس به این گروه از دانش آموزان می پردازد. این راهکارها بر پایه ی اصول علمی و با هدف تسهیل فرآیند یادگیری طراحی شده اند.

اصول بنیادین در طراحی برنامه آموزشی برای دیرآموزان

برای آموزش مؤثر به دانش آموزان دیرآموز، لازم است رویکردهای سنتی آموزشی بازنگری شوند. کتاب بر چندین اصل بنیادین تأکید دارد که می تواند زیربنای طراحی هر برنامه آموزشی موفق باشد:

• آموزش چندحسی (Multi-sensory Learning): تلفیق حواس بینایی، شنوایی، لامسه و حتی حرکتی در فرآیند یادگیری، به دانش آموزان دیرآموز کمک می کند تا مفاهیم را از ابعاد مختلف درک و در حافظه خود تثبیت کنند. برای مثال، آموزش حروف با لمس حروف برجسته، شنیدن صدای حرف، و دیدن شکل آن به صورت همزمان.
• استفاده از بازی و حرکت: بازی نه تنها محیطی شاد و انگیزاننده ایجاد می کند، بلکه به تعمیق، تسریع و تسهیل یادگیری نیز منجر می شود. فعالیت های حرکتی که با مفاهیم درسی همراه شوند، می توانند در درک بهتر و پویاتر مطالب نقش داشته باشند.
• ساده سازی و ملموس سازی مفاهیم: مفاهیم باید از حالت انتزاعی خارج شده و تا حد امکان به شکل عینی و قابل لمس ارائه شوند. استفاده از اشیاء واقعی، مدل ها، و مثال های روزمره به درک بهتر کمک می کند.
• تکرار هدفمند و بازخورد سازنده: تکرار مطالب برای دانش آموزان دیرآموز ضروری است، اما این تکرار باید هدفمند و متنوع باشد تا از خستگی جلوگیری شود. ارائه بازخورد مثبت و سازنده، انگیزه آن ها را برای ادامه یادگیری افزایش می دهد.
• تقویت مهارت های اجتماعی و اعتماد به نفس: موفقیت تحصیلی تنها هدف نیست. تقویت مهارت های اجتماعی و افزایش اعتماد به نفس، به دانش آموزان دیرآموز کمک می کند تا در مدرسه و جامعه، احساس ارزشمندی و مشارکت بیشتری داشته باشند.

شناسایی زودهنگام دانش آموزان دیرآموز و به کارگیری روش های تدریس متناسب، نه تنها مسیر تحصیلی آن ها را هموار می کند بلکه اعتماد به نفس و انگیزه لازم برای رشد و بالندگی را در آن ها تقویت می نماید.

راهکارهای عملی برای تسهیل آموزش خواندن و نوشتن

فصل اول از بخش دوم کتاب به طور خاص به روش های آموزش خواندن و نوشتن برای دیرآموزان می پردازد. این مهارت ها پایه ی تمام یادگیری های آتی هستند و نیاز به رویکردهای دقیق و گام به گام دارند.

یکی از اولین قدم ها، تقویت پیش نیازهای لازم برای خواندن و نوشتن است. این پیش نیازها شامل حافظه دیداری و شنیداری، و تمیز شنیداری و دیداری (توانایی تشخیص تفاوت های ظریف بین صداها و اشکال) می شوند. برای مثال، بازی هایی که به تقویت حافظه دیداری کمک می کنند، مانند نشان دادن چند شیء و سپس پنهان کردن یکی و درخواست از کودک برای تشخیص شیء غایب، بسیار مفید هستند.

در آموزش حروف و کلمات، استفاده از روش های متنوع بسیار مؤثر است. بازی با کلمات، پازل های حروف، و داستان سازی حول کلمات و حروف جدید، می تواند یادگیری را جذاب تر کند. برای مثال، ساختن کلمات با حروف مغناطیسی یا نوشتن آن ها روی شن یا خمیربازی. تمرینات دست ورزی و هماهنگی چشم و دست، مانند رسم خطوط مختلف، رنگ آمیزی، و کار با قیچی، نقش حیاتی در بهبود مهارت نوشتن و کنترل مداد دارند. همچنین، بهره گیری از ابزارهای کمک آموزشی مانند کارت های تصویری، فلش کارت ها، و نرم افزارهای آموزشی تعاملی، می تواند فرآیند آموزش را برای دانش آموزان دیرآموز ملموس تر و جذاب تر سازد.

روش های مؤثر در آموزش مفاهیم پایه ریاضیات

فصل دوم به راهکارهای آموزش مفاهیم پایه ریاضیات می پردازد. ریاضیات اغلب برای دانش آموزان دیرآموز چالش برانگیز است، اما با رویکرد صحیح می توان آن را به تجربه ای موفق تبدیل کرد.

آموزش شمارش و مفاهیم عدد باید با استفاده از اشیاء قابل لمس و تجارب روزمره آغاز شود. به جای حفظ کردن طوطی وار اعداد، دانش آموز باید مفهوم کمی هر عدد را درک کند. برای مثال، شمردن میوه ها، اسباب بازی ها، یا انگشتان دست. درک عملیات اصلی ریاضی مانند جمع، تفریق، ضرب و تقسیم، از طریق بازی های عملی و سناریوهای واقعی زندگی بسیار مؤثر است. مثلاً، برای آموزش جمع، می توان از کودک خواست تا سیب های موجود در دو سبد را با هم جمع کند. برای تفریق، تقسیم کردن شیرینی بین دوستان، و برای ضرب و تقسیم، استفاده از دسته بندی اشیا در فعالیت های روزانه.

مفاهیم هندسی و اندازه گیری نیز باید از طریق فعالیت های عملی و مدل های سه بعدی آموزش داده شوند. ساخت اشکال هندسی با خمیربازی، اندازه گیری اشیاء مختلف با متر نواری، و مقایسه اندازه ها به صورت عملی، به درک عمیق تر این مفاهیم کمک می کند. استفاده از نمودارها و تصاویر برای بصری سازی مسائل ریاضی، می تواند مفاهیم پیچیده را برای دانش آموزان دیرآموز قابل فهم تر کند. برای مثال، استفاده از چوب خط یا تصاویر برای نمایش اعداد و عملیات ریاضی.

نقش حمایتی والدین و تعامل اثربخش خانه و مدرسه

موفقیت دانش آموزان دیرآموز تنها به تلاش های داخل مدرسه وابسته نیست. همکاری و هماهنگی بین خانه و مدرسه، نقش حیاتی در پیشرفت تحصیلی و رشد همه جانبه این کودکان دارد. کتاب بر اهمیت این تعامل دوطرفه تأکید می کند.

مسئولیت های کلیدی والدین در محیط خانه

والدین دانش آموزان دیرآموز مسئولیت های مهمی در خانه بر عهده دارند که می تواند مکمل فعالیت های آموزشی مدرسه باشد. ایجاد محیطی آرام و بدون استرس برای یادگیری، بسیار ضروری است. محیطی که در آن کودک احساس امنیت و پذیرش کند و از شکست نترسد، انگیزه یادگیری او را افزایش می دهد.

همراهی و تکرار آموزش ها با استفاده از بازی و سرگرمی، بخش دیگری از وظایف والدین است. یادگیری نباید فقط در مدرسه و با فشار انجام شود؛ والدین می توانند با تبدیل کردن آموزش به یک بازی خانوادگی، فرآیند را لذت بخش تر کنند. تشویق و تقویت مثبت برای هر گام کوچک رو به جلو، افزایش انگیزه و اعتماد به نفس کودک را به همراه دارد. تمرکز بر نقاط قوت کودک و حمایت از او در چالش ها، از اصول مهم این رویکرد است.

اهمیت ارتباط مستمر و هماهنگ با مدرسه و معلمان

ارتباط مستمر و دوسویه با مدرسه و معلم، از ارکان اصلی موفقیت دانش آموزان دیرآموز است. والدین باید مشاهدات خود از رفتارها و پیشرفت های فرزندشان در خانه را با معلم به اشتراک بگذارند. این اطلاعات می تواند به معلم در درک بهتر نیازهای دانش آموز و تنظیم روش های تدریس کمک کند.

هماهنگی در روش های آموزشی بین خانه و مدرسه، از سردرگمی کودک جلوگیری می کند. اگر معلم از روش خاصی برای آموزش استفاده می کند، تکرار همان روش ها در خانه می تواند اثربخشی آن را دوچندان کند. شرکت فعال در جلسات اولیا و مربیان، کارگاه های آموزشی مربوط به دیرآموزی، و هرگونه فرصت برای تبادل نظر با متخصصان مدرسه، به والدین کمک می کند تا دانش و مهارت های لازم برای حمایت از فرزندشان را کسب کنند. این هم افزایی، بستری مستحکم برای رشد دانش آموز دیرآموز فراهم می آورد.

یک رویکرد جامع برای حمایت از دانش آموزان دیرآموز، نیازمند مشارکت فعالانه و هماهنگ والدین و کادر آموزشی است تا بتوانند به یکدیگر در فهم و اجرای راهکارها یاری رسانند.

جمع بندی و چشم اندازی برای آینده

کتاب «دانش آموزان دیرآموز و مشکلات آموزشی» اثر فرامرز افشار و فهیمه آرین، با ارائه یک چارچوب فکری و عملی جامع، نقش مهمی در آگاهی بخشی و توانمندسازی افراد درگیر با مسئله دیرآموزی ایفا می کند. این اثر با تأکید بر شناخت ویژگی های خاص دانش آموزان دیرآموز، عوامل مؤثر بر آن و ارائه راهکارهای تدریسی مبتنی بر اصول چندحسی و فعالیت محور، به معلمان و والدین کمک می کند تا با دیدی بازتر و ابزارهایی کارآمدتر به یاری این کودکان بشتابند.

در نهایت، دیرآموزی یک چالش قابل مدیریت و بهبود است، نه یک مانع غیرقابل عبور. با به کارگیری رویکردهای صحیح آموزشی، حمایت های عاطفی و اجتماعی و همکاری نزدیک خانواده و مدرسه، دانش آموزان دیرآموز می توانند توانمندی های خود را شکوفا کرده و به موفقیت های چشمگیری دست یابند. این کتاب یادآور می شود که هر کودک، با هر سرعت یادگیری، شایسته ی فرصت هایی برابر برای رشد و پیشرفت است.

توصیه می شود که علاقمندان به این حوزه، برای درک عمیق تر و به کارگیری تمامی جزئیات، به مطالعه ی کامل کتاب اصلی بپردازند. همچنین، در صورت نیاز به راهنمایی های بیشتر، مشورت با روانشناسان تربیتی و متخصصان آموزش و پرورش استثنایی می تواند بسیار مثمر ثمر باشد. مسیر یادگیری برای دانش آموزان دیرآموز، هرچند ممکن است طولانی تر به نظر برسد، اما با صبر، تلاش و روش های مناسب، مملو از امید و دستاوردهای ارزشمند خواهد بود.