شاخص های ارزیابی مرجعیت علمی – خبرگزاری ایده رسانه

در یک پژوهش بررسی شد؛

مرجعیت علمی از مفاهیمی است که به طور گسترده و متواتر در اسناد بالادستی و سیاستگذاری کلان علم، فناوری و نوآوری کشوراستفاده می شود. اما معمولا شاخص های ارزیابی مناسبی از سنجش آن به طور شفاف ارایه نشده است.

به گزارش گروه پژوهش خبرگزاری علم و فناوری ایده رسانه، مرجعیت علمی از واژگانی است که به تواتر در اسناد بالادستی و سیاستگذاری کلان علم، فناوری و نوآوری کشور استفاده می شود، اما معمولاً شاخص های ارزیابی مناسبی از سنجش آن به طور شفاف ارایه نشده است. تصویب آیین نامه اجرایی نظام پایش و ارزیابی علم، فناوری و نوآوری کشور در شورای عالی علوم، تحقیقات و فناوری در سال 1396 نقطه عطفی در نظام علم، فناوری و نوآوری کشور می باشد. با این حال به دلیل ماهیت نرم و پیچیدگی در پایش و ارزیابی علوم انسانی، پایش و ارزیابی علم، فناوری و نوآوری در این حوزه با دشواری هایی همراه بوده است.

کیارش فرتاش (عضو هییت علمی مدیریت تکنولوژی، دانشگاه شهید بهشتی) با همکاری امیرهادی عزیزی (پژوهشگر سیاستگذاری علم و فناوری) در مقاله ای با عنوان «ارایه چارچوب شاخص های پایش و ارزیابی مرجعیت علمی در حوزه علوم انسانی (با تاکید برمرجعیت آموزشی، انتشارات علمی و ترویجی)» به این موضوع می پردازد که علاوه بر اهمیت سیاست گذاری در عرصه علم، فناوری و نوآوری کشور ها به عنوان عنصر اساسی توانمندسازی و پشتیبانی توسعه و تعالی فناورانه، خلق ثروت و همچنین حفظ و ارتقای رقابت پذیری آنها در عرصه های بین المللی سنجش وضعیت موجود در چارچوب سیاست ها، اهداف خرد و کلان و عملکرد اجزاء و بازیگران آن اهمیت بالایی خواهد داشت.

امروزه اهمیت ارزیابی علم، فناوری و نوآوری در عرصه ملی و بین المللی بر اساس شاخص های استانداردشده انکارناپذیر است

* مرجعیت علمی در کشور

در این پژوهش آمده است که امروزه اهمیت ارزیابی علم، فناوری و نوآوری در عرصه ملی و بین المللی بر اساس شاخص های استانداردشده انکارناپذیر است. اما آنچه در نظام علم، فناوری و نوآوری مهم تلقی می شود؛ بهره برداری از چارچوب های مناسب ارزیابی است و لذا انتخاب و استفاده درست از جایگاه و وضعیت کشور، اهداف و چشم انداز های نظام علمی و فناورانه کشور را میسر می سازد.

این پژوهش مطرح می کند که مقام معظم رهبری (مدظله العالی) مفهوم مرجعیت علمی را مطرح فرموده و در سیاست های کلی علم و فناوری ابلاغی معظم له، بر جهاد مستمر علمی با هدف کسب مرجعیت علم و فناوری با تاکید بر تحول و همچنین دستیابی به اهداف چشم انداز و ارتقای علوم انسانی و شکوفایی علمی با تاکید بر نظارت راهبردی علم و فناوری و ارتقای مستمر شاخص های توسعه علمی براساس روزآمدسازی نقشه جامع تاکید شده است.

بر این اساس در راهبرد های کلان علمی کشور اول و چهارم نقشه جامع علمی کشور نیز تحقق مرجعیت علمی در کشور از طریق ارتقای مشارکت در تصمیم سازی، توسعه، ترویج و انتشار حوزه ای مختلف علم و فناوری مورد توجه واقع شده است.

* سند تحول آموزش وپرورش با توجه به تقویت دستاورد های علمی

در این پژوهش به این نکته اشاره شده است که سند تحول آموزش وپرورش نیز با توجه به تقویت دستاورد های علمی و بسترسازی برای دستیابی به مرجعیت علمی در سطح بین المللی، افزایش کیفیت و کارآمدی علوم انسانی در نظام علم و فناوری و تعلیم و تربیت را هدف گذاری کرده است.

به زعم پژوهشگران این پژوهش با توجه به سیر تحول شاخص های علم و فناوری از سطح ارزیابی کلان به سطوح اختصاصی و موضوعی و همچنین تغییر رویکرد تحلیل عناصر سیستم از منظر هستی شناسی به مدل سیاست گذاری تحول ساز آنچه تاکنون کمتر در کشور به آن اشاره شده است.

این پژوهش مطرح می کند که توجه به شاخص های پایش و ارزیابی علم، فناوری و نوآوری در حوزه علوم انسانی به منظور تحقق مرجعیت آموزشی، علمی و ترویجی این حوزه بوده است.

* مرجعیت علمی در حوزه علوم انسانی

از نظر این پژوهش تحلیل مستمر و همه جانبه حوزه علوم انسانی که از جمله اساسی ترین بخش بومی از علم و فناوری در کشور محسوب می شود، حایز اهمیت است و رهبر معظم انقلاب (مدظله العالی) و همچنین اسناد بالادستی نظیر نقشه جامع علمی کشور، سیاست های کلی علم و فناوری و سند مهندسی فرهنگی، بار ها بر آن تاکید کرده اند.

تحلیل مستمر و همه جانبه حوزه علوم انسانی که از جمله اساسی ترین بخش بومی از علم و فناوری در کشور محسوب می شود، حایز اهمیت است

در این پژوهش آمده است که به دلیل ماهیت نرم و پیچیدگی در پایش و ارزیابی علم، فناوری و نوآوری علوم انسانی بالاخص در زمینه مرجعیت آموزشی، علمی و ترویجی در این حوزه، این امر مهم تاکنون آن طور که باید مورد توجه دستگاه های اجرایی و نیز پژوهشگران حوزه علوم انسانی قرار نگرفته است.

به زعم این پژوهشگر؛ پژوهش های صورت گرفته در این حوزه در عرصه جهانی عموما در پی بهبود شاخص های کم پایش و ارزیابی بهتر و کامل تر بوده اند، ولیکن در ایران شاخص های استاندارد و قابل قبولی موجود نیست و ارزیابی مستمر را ممکن نمی کند.

* شاخص های ارزیابی مرجعیت علمی

از دیدگاه نویسندگان این پژوهش؛ مرجعیت علمی از مفاهیمی است که به طور گسترده و متواتر در اسناد بالادستی و سیاستگذاری کلان علم، فناوری و نوآوری کشوراستفاده می شود. اما معمولا شاخص های ارزیابی مناسبی از سنجش آن به طور شفاف ارایه نشده است.

در این پژوهش آمده است که این شاخص ها از ارتباط داخلی و بین المللی در شبکه های علمی گرفته، تا میزان ارجاعات و انتشارات علمی، از ضریب نفوذ پژوهش در حل مسایل جاری کشور گرفته، تا ترویج روحیه انتقادپذیری، هیچ گاه به طور کامل، نظام مند و شفاف تبیین نشده اند.

این پژوهش مطرح می کند که نظام پایش و ارزیابی علم و فناوری کشور و در ادامه معیار های مطرح شده در آیین نامه اجرایی آن را می توان از اولین تلاش ها در سطح کلان کشور در راستای ترسیم بست های نظام مند از چارچوب شاخص های مرجعیت علمی در کشور دانست که تلاشی برای پوشش مطالعات محدود در حوزه علوم انسانی است.

به زعم این پژوهشگران در پیشنهاد شاخص ها ضمن لحاظ کردن جامعیت، شاخص ها و معیار های اسناد بالادستی نظیر آیین نامه پایش و ارزیابی علم، فناوری و نوآوری کشور، نقشه جامع علمی کشور، سند تحول بنیادین علم، فناوری و نوآوری، سند دانشگاه اسلامی و همچنین سیاست های کلی علم، فناوری و نوآوری ابلاغی مقام معظم رهبری در نظر گرفته شده و ملاحظات مربوط به تجارب بین المللی برای مقایسه پذیری بین المللی نیز مورد توجه قرار گرفته است.

* تجارب بین المللی و مرجعیت علمی

این پژوهش به این مهم اشاره می کند که در بررسی تجارب بین المللی آنچه مشهود است تمرکز موضوعی هر یک از نهاد های تدوین کننده گزارش ها بوده است؛ به طوری که در تجربه فرهنگستان هنر و علوم آمریکا، محور های آموزش عمومی آموزش عالی و ترویج علم مورد توجه بوده و در تجربه شورای بین المللی علوم اجتماعی و اتحادیه اروپا، عمدتا شاخص ها معطوف به حوزه انتشارات علمی بوده است.

این پژوهش در ادامه به این موضوع می پردازد که تجربه های آکادمی بریتانیا و آکادمی علوم و هنر سلطنتی هلند گویای تمرکز بر آموزش عالی و انتشارات علمی است. این تمرکز موضوعی در مطالعه اسناد بالادستی نیز با توجه به مبانی ارزشی و حوزه راهبردی هر سند دیده می شود.

نویسندگان این مقاله به این مهم اشاره می کنند که در راستای تدوین چارچوب نهایی شاخص های پایش و ارزیابی مرجعیت آموزشی، علمی و ترویجی علوم انسانی، تلاش برحفظ جامعیت موضوعی هم راستا با معیار های تبیین شده در آیین نامه پایش و ارزیابی علم، فناوری و نوآوری کشور مورد توجه بوده است.

بر مبنای نتایج حاصل از این پژوهش مشخص شد که برای بهبود نظام ارزیابی و پایش مرجعیت علمی، آموزشی و ترویجی علوم انسانی، همکاری و وحدت روی سازمان ها و نهاد های متولی همچون وزارت علوم، تحقیقات و فناوری، وزارت آموزش وپرورش، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلا می و معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش بنیان ریاست جمهوری نقش مهمی دارد.

به طورکلی می توان نتیجه گرفت که لازم است همه ذینفعان ضمن اجرای مسیولیت خود، همکاری در جهت گردآوری و تحلیل داده های مرتبط با پایش مرجعیت علمی در سطح ملی و بین المللی همکاری کنند.

تحقیقات این پژوهش در پایان به این مهم اشاره می کند که هماهنگی میان بازیگران تولید داده های مربوط به علم، فناوری و نوآوری به طور عام و مرجعیت علمی به طور خاص از الزامات تحقق نظام منسجم پایش و ارزیابی مرجعیت علمی در حوزه علوم انسانی است.