وضعیت روسیه چگونه است؟

روسیه، پهناورترین کشور جهان، در حال حاضر در یکی از پیچیده ترین و سرنوشت سازترین دوران های تاریخ خود قرار دارد که با تحولات گسترده ژئوپلیتیک، اقتصادی و اجتماعی همراه است. این کشور با چالش ها و فرصت های بی شماری دست و پنجه نرم می کند که نه تنها آینده خود، بلکه نظم جهانی را نیز تحت تأثیر قرار می دهد.

این سرزمین پهناور در شمال اوراسیا، همواره یکی از بازیگران اصلی در صحنه جهانی بوده است. از وسعت بی کران جغرافیایی اش که از تنگه برینگ تا برون بوم کالینینگراد گسترده شده، تا میراث فرهنگی غنی و تأثیرگذار آن بر ادبیات، هنر و موسیقی جهان، روسیه همواره کانون توجه بوده است.

فدراسیون روسیه امروزه بیش از پیش درگیر معادلات بین المللی پیچیده ای است. جنگ اوکراین، تقابل با قدرت های غربی و چرخش استراتژیک به سوی شرق، تنها بخشی از پازل وضعیت کنونی روسیه را تشکیل می دهند. این تحولات، ابعاد مختلف زندگی در این کشور، از اقتصاد و سیاست گرفته تا جامعه و فرهنگ، را به گونه ای عمیق دستخوش تغییر کرده است.

وضعیت ژئوپلیتیک و سیاست خارجی روسیه

روسیه به عنوان یکی از قدرت های اصلی ژئوپلیتیک جهان، همواره در مرکز توجهات بین المللی قرار داشته است. سیاست خارجی این کشور در سال های اخیر، به ویژه پس از آغاز درگیری ها در اوکراین، با تغییرات بنیادین و چالش های گسترده ای روبرو شده است. تقابل با غرب و تلاش برای ایجاد قطب های قدرت جدید، از ویژگی های اصلی رویکرد کنونی مسکو است.

جنگ اوکراین و پیامدهای آن

جنگ اوکراین بدون شک مهم ترین رویدادی است که وضعیت فعلی روسیه را تحت الشعاع قرار داده است. این درگیری نظامی که از سال ۲۰۲۲ آغاز شد، پیامدهای عمیق و گسترده ای برای روسیه در پی داشته است، از جمله تحریم های بی سابقه بین المللی و انزوای نسبی از سوی کشورهای غربی. تحولات نظامی در این جبهه همچنان ادامه دارد، از تمرین شلیک هسته ای توسط روسیه و بلاروس گرفته تا حملات پهپادی گسترده به زیرساخت ها و شهرهای اوکراین. کی یف نیز در واکنش به این حملات، پالایشگاه ها و تأسیسات نفتی روسیه را هدف قرار داده و به دنبال فلج کردن ماشین جنگی مسکو از طریق ضربه زدن به منابع اقتصادی آن است.

تحریم های بین المللی که علیه روسیه اعمال شده اند، شامل محدودیت هایی در بخش های مالی، انرژی و فناوری هستند. مسکو در واکنش به این تحریم ها، سیاست «اقتصاد مقاومتی» را در پیش گرفته و به دنبال بازارهای جایگزین و توسعه روابط با کشورهایی است که از این تحریم ها پیروی نمی کنند. ناتو و اتحادیه اروپا نیز به طور پیوسته از اوکراین حمایت می کنند؛ از ارسال تجهیزات نظامی و آموزش نیروها گرفته تا پیشنهاداتی مانند ایجاد «دیوار پهپادی» برای مهار حملات روسیه. چشم انداز مذاکرات صلح همچنان نامعلوم است و هر دو طرف شرایط خاص خود را برای پایان دادن به درگیری مطرح می کنند.

روابط با قدرت های غربی (ایالات متحده و اروپا)

روابط روسیه با ایالات متحده و کشورهای اروپایی به پایین ترین سطح خود در دهه های اخیر رسیده است. تنش های دیپلماتیک، اخراج دیپلمات ها، و هشدارها از سوی ناتو در پی نقض حریم هوایی کشورهای عضو، به امری عادی تبدیل شده است. مسائلی نظیر کنترل تسلیحات هسته ای، به ویژه در مورد پیمان «استارت نو»، و موضوع مصادره دارایی های روسیه در اروپا، از جمله حساس ترین چالش ها در این روابط هستند. کشورهایی مانند آلمان، لهستان، لیتوانی و سوئد، مواضع بسیار سرسختانه ای در قبال مسکو اتخاذ کرده اند. لیتوانی حتی برای مقابله با تهدیدات احتمالی روسیه، آموزش هدایت پهپاد به کودکان را آغاز کرده است. لهستان نیز با صدور سند «نگهبان شرق»، اجازه حضور نیروهای ناتو در خاک خود را برای مقابله با تجاوزات احتمالی صادر کرده است.

محور شرق و قدرت های نوظهور

در پی سردی روابط با غرب، روسیه به طور فزاینده ای به سمت شرق متمایل شده است. تعمیق روابط با چین در ابعاد اقتصادی، نظامی و سیاسی، به یک ستون اصلی در سیاست خارجی روسیه تبدیل شده است. این دو کشور در سازمان هایی مانند بریکس و سازمان همکاری شانگهای نیز همکاری های نزدیکی دارند و به دنبال تقویت نظم جهانی چندقطبی هستند.

همکاری های استراتژیک با ایران نیز از اهمیت ویژه ای برخوردار است. این همکاری ها نه تنها شامل تبادلات تجاری و نظامی می شود، بلکه در بخش انرژی هسته ای نیز توسعه یافته است. امضای قراردادهای بزرگ برای ساخت نیروگاه های هسته ای جدید و همچنین نیروگاه های کوچک مقیاس (SMR) در ایران توسط شرکت دولتی روس اتم، نشان دهنده عمق این روابط است. این توافقات، ایران را در مسیر تولید ۲۰ هزار مگاوات برق هسته ای یاری می دهد. روابط با کشورهای همسود و آسیای میانه، به ویژه جمهوری آذربایجان، نیز در دستور کار سیاست خارجی روسیه قرار دارد.

حضور در سازمان های بین المللی

روسیه به عنوان یکی از پنج عضو دائم شورای امنیت سازمان ملل متحد، از حق وتو برخوردار است و از این اهرم برای پیشبرد منافع خود استفاده می کند. این کشور همچنین عضو سازمان تجارت جهانی و سازمان همکاری شانگهای است و در تلاش است تا با تقویت این نهادها، نفوذ خود را در عرصه جهانی افزایش دهد. حضور فعال در نشست های مالیاتی کشورهای عضو بریکس نیز نشان دهنده تلاش مسکو برای ایجاد ساختارهای اقتصادی موازی و کاهش وابستگی به نظام مالی تحت سلطه غرب است.

وضعیت اقتصادی روسیه

اقتصاد روسیه، با تکیه بر منابع طبیعی عظیم، در سال های اخیر تحولات زیادی را تجربه کرده است. تحریم های بین المللی، تغییر مسیر تجارت و تلاش برای بومی سازی صنایع، از مهم ترین ویژگی های اقتصاد کنونی این کشور هستند.

تأثیر تحریم های بین المللی

پس از آغاز جنگ اوکراین، تحریم های گسترده ای از سوی غرب علیه روسیه اعمال شد. این تحریم ها در ابتدا شوک بزرگی به اقتصاد روسیه وارد کرد و ارزش روبل را کاهش داد. با این حال، دولت روسیه با اتخاذ تدابیری مانند کنترل سرمایه، تثبیت روبل، و تغییر مسیر تجارت به سمت شرق، توانست تا حدودی اثرات منفی این تحریم ها را خنثی کند. روسیه در حال حاضر به دنبال کاهش وابستگی خود به بازارهای غربی و توسعه بازارهای جایگزین در آسیا، به ویژه چین و هند، است.

یکی از راهکارهای اصلی روسیه برای مقابله با تحریم ها، تقویت اقتصاد داخلی و بومی سازی صنایع است. این رویکرد به ویژه در بخش های کلیدی مانند کشاورزی و تولید کالاهای اساسی مشاهده می شود. مسکو همچنین هشدار داده است که مصادره دارایی های روسیه در اروپا، با واکنش متقابل و تلافی جویانه این کشور مواجه خواهد شد، که این امر به پیچیدگی های اقتصادی و حقوقی می افزاید.

منابع طبیعی و انرژی

نفت و گاز همچنان نقش حیاتی در اقتصاد روسیه ایفا می کنند. این کشور یکی از بزرگترین صادرکنندگان انرژی در جهان است و بخش قابل توجهی از بودجه دولت از محل فروش این منابع تأمین می شود. با این حال، تحریم های غرب، روسیه را مجبور به یافتن مشتریان جدید برای نفت و گاز خود کرده است. چین و هند به عنوان بازارهای اصلی جایگزین، حجم بالایی از انرژی روسیه را جذب می کنند. این تغییر مسیر، هم فرصت ها و هم چالش هایی را برای اقتصاد روسیه به همراه دارد.

بخش های کلیدی اقتصادی

علاوه بر انرژی، روسیه در چندین بخش دیگر نیز دارای پتانسیل اقتصادی قابل توجهی است. بخش کشاورزی، به ویژه تولید گندم، از اهمیت بالایی برخوردار است. روسیه به عنوان بزرگترین صادرکننده گندم در جهان، نقش مهمی در تأمین امنیت غذایی جهانی ایفا می کند. تلاش برای توسعه صنایع غیرنفتی و بومی سازی فناوری های پیشرفته، از دیگر اهداف استراتژیک این کشور است. صنعت هسته ای نیز یکی دیگر از نقاط قوت روسیه است. شرکت دولتی روس اتم (Rosatom) در زمینه ساخت نیروگاه های هسته ای و توسعه فناوری های مرتبط، فعال است و با کشورهایی مانند ایران همکاری های گسترده ای دارد.

شاخص های اقتصادی

روسیه با تولید ناخالص داخلی (GDP) قابل توجه و درآمد سرانه متوسط، یکی از اقتصادهای بزرگ جهان محسوب می شود. پس از فروپاشی شوروی و حرکت به سمت اقتصاد بازار، این کشور فراز و نشیب های زیادی را تجربه کرده است. ثبات واحد پول ملی، روبل، و سیاست های مالی دولت، همواره از دغدغه های اصلی مقامات اقتصادی روسیه بوده است. چالش هایی نظیر تورم و وابستگی به قیمت جهانی انرژی، همچنان گریبان گیر اقتصاد این کشور هستند، اما تلاش برای تنوع بخشی اقتصادی با جدیت دنبال می شود.

وضعیت داخلی و نظام سیاسی روسیه

نظام سیاسی روسیه در چارچوب یک سیستم نیمه ریاستی فعالیت می کند که در آن رئیس جمهور، نقش محوری دارد. این کشور با جمعیت متنوع و چالش های اجتماعی خاص خود، در مسیر توسعه داخلی گام برمی دارد.

ساختار سیاسی

مطابق قانون اساسی روسیه، رئیس جمهور رئیس دولت است و از اختیارات گسترده ای برخوردار است. ولادیمیر پوتین بیش از دو دهه است که در عرصه سیاسی روسیه حضور دارد و در حال حاضر سکان هدایت کشور را در دست دارد. نخست وزیر (میشوستین) و کابینه دولت، مسئولیت قوه مجریه را بر عهده دارند که فعالیت هایشان به میزان قابل توجهی تحت تأثیر رئیس جمهور است. قوه مقننه در دو مجلس مجلس دوما و شورای فدراسیون واگذار شده است. اعضای مجلس دوما هر پنج سال یک بار انتخاب می شوند، در حالی که نمایندگان شورای فدراسیون از سوی ۸۵ واحد فدرال کشور معرفی می شوند. نظام قضایی نیز پس از فروپاشی شوروی و تصویب قانون اساسی جدید در سال ۱۹۹۳، دچار تحولات زیادی شده و به یکی از ارکان اصلی حکومت فدرال تبدیل شده است.

جمعیت و ترکیب قومی

روسیه با جمعیتی حدود ۱۴۵ میلیون نفر، نهمین کشور پرجمعیت دنیاست. با این حال، تراکم جمعیت در این کشور بسیار پایین است (حدود ۸.۵۶ نفر در هر کیلومتر مربع) که نشان دهنده وسعت پهناور و مناطق خالی از سکنه است. بیشتر جمعیت روسیه در بخش اروپایی این کشور ساکن هستند. این کشور خانه بیش از ۱۶۰ گروه قومی مختلف است که روس ها با حدود ۸۱ درصد، بزرگترین گروه قومی را تشکیل می دهند. تاتارها (۳.۹ درصد)، اوکراینی ها، چوواش ها، باشقیرها، داغی ها، چچنی ها، و ارمنی ها از دیگر گروه های قومی مهم این کشور هستند. مدیریت این تنوع قومی و فرهنگی، همواره یکی از چالش های دولت روسیه بوده است.

چالش ها و مسائل اجتماعی

مسائل مربوط به حقوق بشر و آزادی های مدنی از جمله چالش های داخلی روسیه محسوب می شوند. پرونده های حساس مانند الکسی ناوالنی و محدودیت های اعمال شده بر رسانه ها و جریان اطلاعات، همواره مورد توجه سازمان های بین المللی و مدافع حقوق بشر بوده است. دولت روسیه وب سایت های راستی آزمایی را برای ترویج روایت های کرملین راه اندازی کرده است، که این امر نگرانی هایی را در مورد آزادی بیان به وجود آورده است. مسائل مربوط به جوانان، نیروی کار و مهاجرت نیز از دیگر دغدغه های اجتماعی این کشور هستند.

شهرهای اصلی و زیرساخت ها

مسکو، پایتخت روسیه و بزرگترین کلان شهر اروپا، قلب سیاسی، اقتصادی و فرهنگی این کشور است. سنت پترزبورگ نیز به عنوان یک مرکز فرهنگی و تاریخی مهم، همواره مورد توجه بوده است. سایر شهرهای بزرگ مانند نووسیبیرسک، یکاترینبورگ، نیژنی نووگورود و قازان نیز هر یک نقش مهمی در توسعه منطقه ای و ملی ایفا می کنند. روسیه در سال های اخیر سرمایه گذاری زیادی در توسعه زیرساخت های حمل ونقل (راه آهن، جاده ها)، انرژی و شهری انجام داده است تا بتواند ارتباطات داخلی را تقویت کرده و خدمات عمومی را بهبود بخشد.

فرهنگ و جامعه روسیه

روسیه کشوری با فرهنگ بسیار غنی و تاریخی پربار است که ردپای اقوام و سنت های گوناگون در آن دیده می شود. این تنوع، به ادبیات، هنر، موسیقی و آداب و رسوم این سرزمین رنگ و بویی خاص بخشیده است.

غنای فرهنگی و تاریخی

فرهنگ روسیه را می توان تلفیقی از سنت های شرقی و تأثیرات غربی دانست که بر پایه هایی عمیق از تاریخ و معنویت بنا شده است. این کشور محل زندگی بیش از ۱۶۰ گروه فرهنگی و قومی مختلف است که هر یک سهمی در پدید آوردن این گنجینه بی بدیل فرهنگی داشته اند. اسلاوها، باشقیرها، تاتارها و چچنی ها تنها نمونه هایی از این اقوام هستند. احیای ارزش ها و سنت های گذشته، پاسداشت مراسم آیینی و حفظ میراث فرهنگی، محور بسیاری از فعالیت های فرهنگی در روسیه امروزی است.

ادبیات و هنر کلاسیک و معاصر

ادبیات روسیه، آینه ای تمام نما از فلسفه، اخلاق و معنویت این سرزمین است. نویسندگان بزرگی چون لف تولستوی (جنگ و صلح، آنا کارنینا)، فئودور داستایوفسکی (جنایت و مکافات، ابله)، آنتون چخوف (مرغ دریایی، باغ آلبالو) و الکساندر پوشکین (اوژن اونگین) شهرت جهانی دارند و آثارشان همچنان در سراسر جهان مطالعه می شود. باریس پاسترناک و الکساندر سولژنیتسین نیز از جمله برندگان جایزه نوبل ادبیات هستند که با آثار خود، تأثیر عمیقی بر ادبیات جهان گذاشته اند. روس ها به ادبیات کلاسیک خود بسیار می بالند و همچنان در هر کتابخانه خانگی، آثار این بزرگان جایگاه ویژه ای دارد.

هنرهای تجسمی نیز در روسیه از دیرباز مورد توجه بوده است. نقاشی با هنرمندانی چون دیمیتری گریگورویچ لویتسکی و ولادیمیر لوکیچ بوروویکووسکی در قرون هجدهم و نوزدهم میلادی به اوج خود رسید. مجسمه سازی نیز به ویژه پس از دوران پتر کبیر گسترش یافت و آثار زیبایی از دوران امپراتوری و شوروی در پارک ها، موزه ها و میدان های شهرهای بزرگ به چشم می خورد. موزه هایی مانند گالری تریتیاکوف در مسکو و موزه ارمیتاژ در سنت پترزبورگ، گنجینه های عظیمی از هنر روسی و جهانی را در خود جای داده اند.

تئاتر و باله نیز از مهمترین ارکان هنر در روسیه هستند. بالشوی تئاتر در مسکو و تئاتر مارینسکی در سنت پترزبورگ، از مشهورترین و فعال ترین سالن های نمایش در جهان محسوب می شوند و میزبان اجراهای بی نظیری از باله های کلاسیک مانند «دریاچه قو» و «فندق شکن» و نمایش های تئاتری در ژانرهای مختلف هستند.

موسیقی و آداب و رسوم

موسیقی بخش جدایی ناپذیری از زندگی روس هاست. پیوتر ایلیچ چایکوفسکی، آهنگساز نامدار روس، با آثار خود شهرت جهانی دارد. موسیقی فولکلور محلی روسیه نیز با تنوعی بی نظیر، ریشه در فرهنگ اقوام مختلف این کشور دارد. آوازها و ترانه های محلی، در طول تاریخ بر سرودهای حماسی و حتی حرکت های انقلابی تأثیرگذار بوده اند.

آیین ها و جشن های روس ها نیز بسیار متنوع هستند و ریشه در دوران باستان و باورهای مذهبی دارند. جشن هایی مانند ماسلنیتسا (جشن استقبال از بهار و شکوفایی)، عید پاسخا (عید پاک مسیحیان ارتدوکس)، و روز پیروزی (۹ مه، یادبود پایان جنگ جهانی دوم) با آداب خاص و شکوه فراوان برگزار می شوند. روز ایوان کوپالا که جشن فرارسیدن تابستان است، نیز ریشه های باستانی دارد و با آیین هایی همچون پریدن از روی آتش همراه است. روز جهانی زن در ۸ مارس نیز در روسیه بسیار گرامی داشته می شود و زنان و مادران مورد تقدیر قرار می گیرند.

«در دنیای کسب وکار امروز، اگر می خواهید به قول معروف سری توی سرها در بیاورید، باید کمر همت را ببندید. یادتان باشد، «نابرده رنج، گنج میسر نمی شود» و این سخن در فرهنگ روسی نیز ریشه دوانده است.»

زبان و ادیان

زبان رسمی روسیه، زبان روسی است که یکی از پرگویش ترین زبان های جهان محسوب می شود. علاوه بر آن، ۲۷ زبان رسمی دیگر نیز در جمهوری ها و مناطق خودگردان این کشور وجود دارد. از نظر دینی، روسیه کشوری سکولار است و دین رسمی ندارد. با این حال، مسیحیت (به ویژه ارتدوکس شرقی)، اسلام، یهودیت و بوداییسم از اهمیت ویژه ای برخوردارند. حدود ۴۵ درصد مردم روسیه پیروان کلیسای ارتدوکس شرقی هستند. اسلام نیز در روسیه گستردگی زیادی دارد و حدود ۴۰ گروه قومی مسلمان در این کشور زندگی می کنند. مسجد جامع مسکو به عنوان یکی از بزرگترین مساجد اروپا، میزبان مسلمانان این کشور است. یهودیت و بوداییسم نیز به ترتیب در غرب و شرق روسیه پیروان قابل توجهی دارند. پس از فروپاشی شوروی، نقش دین در جامعه روسیه احیا شد، اما هنوز بخش قابل توجهی از مردم خود را بی دین می دانند.

آشپزی و سوغات

آشپزی روسی، با توجه به وسعت و تنوع قومی این کشور، بسیار غنی است. مواد غذایی مانند محصولات لبنی، تخم مرغ، سیب زمینی، چغندر، کلم و ماهی، جایگاه ویژه ای در سبد غذایی روس ها دارند. غذاهایی مانند بُرش (سوپ چغندر)، بلینی (نوعی پنکیک) و کاشا (مخلوطی از غلات) از معروف ترین غذاهای ملی هستند. قهوه و چای نیز از نوشیدنی های محبوب در روسیه به شمار می روند.

سوغات روسیه نیز بسیار جذاب و متنوع است. عروسک ماتروشکا با طرح های صورت زنانه و ساختار تو در تو، یکی از مشهورترین نمادهای فرهنگی روسیه است. ظروف خولخوم با نقوش سنتی طلایی و مشکی، و سنگ کهربا که بیش از ۹۰ درصد تولید جهانی آن در روسیه صورت می گیرد، از دیگر سوغاتی های محبوب این کشور هستند. لباس های سنتی مانند اوشانکا (کلاه پشمی)، سارافان (روپوش زنانه) و کوکوشنیک (کلاه تزیینی زنانه) نیز نشانه هایی از فرهنگ غنی پوشش در این سرزمین هستند.

جغرافیای روسیه

روسیه با وسعتی بالغ بر ۱۷ میلیون کیلومتر مربع، پهناورترین کشور جهان است و موقعیت جغرافیایی استراتژیک آن، همواره نقش مهمی در تاریخ و سیاست های این کشور ایفا کرده است.

وسعت و موقعیت استراتژیک

کشور روسیه در شمال اوراسیا قرار دارد و با اقیانوس آرام شمالی، اقیانوس منجمد شمالی، دریای خزر، دریای سیاه و دریای بالتیک مرز آبی دارد. این کشور فراقاره ای با ۱۴ کشور آسیایی و اروپایی مرز زمینی مشترک دارد که طولانی ترین مرز زمینی آن با قزاقستان است. درازای این کشور از تنگه برینگ در شرق تا برون بوم کالینینگراد در غرب، تقریباً ۵۰۰۰ کیلومتر است.

موقعیت محوری روسیه در اوراسیا، این کشور را از نظر ژئوپلیتیک به یک بازیگر بی بدیل تبدیل کرده است. هالفورد مکیندر، جغرافی دان برجسته، روسیه را قلب زمین (Heartland) می دانست و معتقد بود که کنترل این منطقه، به معنای تسلط بر جهان است. نظریه او تأکید می کند که روسیه می تواند از همه سو ضربت زند و از همه سو (به جز از شمال) ضربت خورد.

همسایگان زمینی روسیه عبارتند از:

• در جنوب شرقی (آسیا): کره شمالی، چین، مغولستان و قزاقستان.
• در جنوب غربی (قفقاز): جمهوری آذربایجان و گرجستان.
• در غرب (اروپا): اوکراین، بلاروس، لتونی، استونی، فنلاند و نروژ. همچنین در بخش جداافتاده کالینینگراد با لیتوانی و لهستان.

مناطق زمانی و آب و هوا

به دلیل وسعت بی کران، روسیه ۹ منطقه زمانی را در خود جای داده است. این یعنی وقتی در کالینینگراد (غربی ترین منطقه) ساعت یک ظهر است، در ماگادان (شرقی ترین منطقه) ساعت ۸ شب است. این تنوع زمانی، تأثیر قابل توجهی بر زندگی روزمره، ارتباطات و اقتصاد این کشور دارد.

روسیه در عرض های بالای جغرافیایی واقع شده و بیشتر مناطق آن سردسیر است. مناطق بزرگی از این کشور، به ویژه در سیبری، دارای آب و هوای قاره ای سرد و زمستان های طولانی و یخبندان هستند. این شرایط آب و هوایی، فعالیت های کشاورزی را در بسیاری از مناطق محدود می کند و چالش هایی را برای توسعه زیرساخت ها به وجود می آورد.

منابع طبیعی و اکوسیستم

روسیه دارای ذخایر عظیمی از منابع طبیعی است. این کشور یکی از بزرگترین منابع آب شیرین در جهان را در خود جای داده که دریاچه بایکال (عمیق ترین و بزرگترین منبع آب شیرین جهان) نمونه بارز آن است. جنگل ها، معادن (نفت، گاز، زغال سنگ، فلزات گرانبها) و سایر منابع طبیعی، بخش جدایی ناپذیری از ثروت ملی روسیه هستند. تنوع اکوسیستمی این کشور نیز بسیار چشمگیر است و شامل توندرا، تایگا، استپ و مناطق کوهستانی می شود.

نگاهی مختصر به تاریخ روسیه (برای درک زمینه)

برای درک عمیق وضعیت کنونی روسیه، مروری کوتاه بر تاریخ پرفراز و نشیب این کشور ضروری است. تاریخ روسیه سرشار از نقاط عطف بزرگ، انقلاب ها و تحولات بنیادین است که هر یک به شکلی، هویت امروزین این سرزمین را شکل داده اند.

از دوران باستان تا فروپاشی شوروی

ریشه های دولت روسیه به قرن نهم میلادی و شکل گیری دولت روسیه قدیم بازمی گردد. در قرن چهاردهم، دوک نشین بزرگ مسکو به عنوان بازیگر اصلی در میان مناطق کوچکتر ظهور کرد. ایوان چهارم، معروف به ایوان مخوف، نخستین حاکم مسکو بود که خود را تزار نامید. در قرن هجدهم، با اصلاحات پتر کبیر و کاترین کبیر، روسیه به یک امپراتوری پهناور و نیرومند تبدیل شد و به ابرقدرت اوراسیا بدل گشت.

اوایل قرن بیستم، نارضایتی های عمیق اجتماعی به انقلاب اکتبر ۱۹۱۷ انجامید و نظام تزاری سرنگون شد. پس از آن، «اتحاد جماهیر شوروی سوسیالیستی» شکل گرفت و روسیه با عنوان جمهوری فدراتیو روسیه شوروی، بزرگترین و مهمترین جمهوری آن بود. دوران شوروی با رهبری افرادی چون لنین و استالین، شاهد صنعتی سازی سریع، جنگ داخلی، پاکسازی های سیاسی گسترده و در نهایت، پیروزی در جنگ جهانی دوم بود که ۲۷ میلیون شهروند شوروی در آن جان باختند. پس از جنگ، شوروی به یک ابرقدرت نظامی تبدیل شد و در طول جنگ سرد، بلوک شرق را در مقابل بلوک غرب رهبری کرد.

شکل گیری فدراسیون روسیه و سال های پس از فروپاشی

در سال ۱۹۹۱، اتحاد جماهیر شوروی پس از ۷۰ سال فروپاشید و فدراسیون روسیه به همراه دوازده جمهوری دیگر جانشین آن شدند. روسیه به عنوان وارث شوروی، حق وتو در شورای امنیت سازمان ملل و ۷۶ درصد از خاک و ۶۶ درصد از جمعیت شوروی سابق را به خود اختصاص داد. سال های پس از فروپاشی، شاهد گذار به اقتصاد بازار و ایجاد نظام انتخاباتی چندحزبی بود. مسکو، پایتخت روسیه، به یکی از شهرهای جهان با جمعیت میلیاردرهای بسیار تبدیل شد که نشان دهنده تغییرات عمیق اقتصادی و اجتماعی است.

سیاست خارجی روسیه در این دوران، ابتدا بر همکاری با غرب متمرکز بود. اما گسترش ناتو به شرق، درگیری ها در گرجستان و الحاق کریمه، و در نهایت حمله به اوکراین، روابط روسیه و غرب را به دشمنی تبدیل کرد. این تحولات تاریخی و ژئوپلیتیکی، زمینه ساز وضعیت پیچیده کنونی روسیه شده اند.

سوالات متداول

نقش روسیه در بریکس چیست؟

روسیه یکی از اعضای اصلی گروه بریکس است و نقش مهمی در تقویت همکاری های اقتصادی و سیاسی میان کشورهای عضو ایفا می کند. این کشور به دنبال استفاده از بریکس به عنوان یک پلتفرم برای ترویج نظم جهانی چندقطبی و کاهش وابستگی به نهادهای مالی تحت سلطه غرب است.

تحریم های غرب چه تأثیری بر بخش کشاورزی روسیه داشته اند؟

در حالی که تحریم ها به طور کلی بر اقتصاد روسیه تأثیر گذاشته اند، بخش کشاورزی این کشور، به ویژه تولید گندم، توانسته است با موفقیت به بازارهای جدید روی آورد. روسیه اکنون به عنوان بزرگترین صادرکننده گندم در جهان شناخته می شود و تلاش می کند تا با افزایش بهره وری، خودکفایی غذایی خود را تقویت کند.

چه ادیانی در روسیه پیروان زیادی دارند؟

مسیحیت ارتدوکس شرقی، دین غالب در روسیه است که حدود ۴۵ درصد جمعیت را شامل می شود. اسلام نیز با حدود ۲۰ میلیون پیرو، دومین دین بزرگ این کشور محسوب می شود، به ویژه در مناطق قفقاز شمالی، ولگا و اورال. یهودیت و بوداییسم نیز از دیگر ادیان مهم در روسیه هستند.