پیامدهای غرق شدن در «همستر» و دیگر پدیده های مجازی

فضای مجازی هر از چند گاه پدیده ای رو می کند که نشان می دهد انواع شبکه ها و پلتفرم های این فضا تا چه حد می تواند زندگی واقعی افراد را دچار دگرگونی سازد.

به گزارش ایده رسانه، به نقل از ایرنا، چند ماه پیش بود که انواع اپلیکیشن و روبات های هوش مصنوعی مانند «چت جی پی تی» (ChatGPT) نقل محافل شد و هنوز هم تصاویر هوش مصنوعی و پرسش وپاسخ های مجازی مورد توجه بسیاری از کاربران این فضا است.

این روزها اما «همستر کامبت» (Hamster Kombat) نگاه بسیاری را در دنیای بازی های کریپتویی به خود دوخته و توانسته رقبایی مانند «تپ سواپ» (TapSwap) را کنار بزند.

بسیاری، انگیزه هزاران نفری را که با اشتیاق، انگشتانشان را روی صفحه گوشی تلفن همراه می کوبند، امید به کسب درآمد می دانند اما نمی شود منکر ویژگی های ذاتی و جذاب پدیده های فضای مجازی شد.

همزمان، شروع تعطیلات تابستان، با افزایش نگرانی خانواده ها در خصوص میزان و نحوه وقت گذرانی فرزندانشان در فضای مجازی همراه است.

طبق نظریه «خشنودی و رضایت» اگر بین محتوای رسانه یا پدیده سایبری و نیاز فرد همخوانی وجود داشته باشد، محتوای موجود در آن ها نیاز فرد را رفع کرده و در وی نوعی ارضاء به وجود می آید

به ظاهر ساده ترین و بی دردسرترین راه برای زندگی مسالمت آمیز در آپارتمان های کم متراژ با پدر و مادرهای خسته از فشار کار و معیشت، همین است؛ یک گوشی یا تبلت در دست فرزند سر به لاک فروبرده و خانه ای پر از آرامش! غافل از اینکه در بطن این آرامش، طوفانی ویرانگر در جریان است. زمان زیادی نمی برد که آسیب های گسترده و عمیق جسمی و روانی وقت گذرانی بی رویه در فضای مجازی، خود را بروز دهند.

محققان بسیاری تلاش کرده اند تا عوامل گرایش و الگوهای استفاده از این فناوری و همچنین پیامدهای احتمالی آن را دریابند تا بتوانند خانواده ها و مسیولان جامعه را در برخورد درست و منطقی برای استفاده از آن یاری کنند.

«سعید سیف درخشنده»، «اکبرعطادخت» و همکارانشان در پژوهشی، گرایش دانش آموزان به فضای مجازی را بر مبنای عوامل فردی، زمینه ای و محیطی مدل یابی کرده و پیامدهای روانشناختی آن را مورد ارزیابی قرار داده اند. یافته های این پژوهش در بهار 1400 در مجله مطالعات روانشناسی تربیتی منتشر شده که مختصری از آن در ادامه می آید:

چرا جذب فضای مجازی می شویم؟

فضای مجازی با رشد چشمگیر خود به عنوان پدیده ای جهانشمول، امکان و فرصتی را به وجود آورده که کاربران بتوانند اطلاعات و خدمات مورد نیاز خود را در هر زمان، هر کجا و به هر میزان که بخواهند دریافت کنند. چنین ویژگی های جذابی باعث علاقه و رغبت بیش از پیش افراد به استفاده از این فناوری شده است.

از آنجا که ورود فناوری ها همیشه با محاسن و معایبی همراه است، استفاده از فضای مجازی و وجود رفتارهای افراطی و عوارض زیان آور ناشی از آن، در میان بعضی از کاربران کودک و نوجوان به یکی از دغدغه های اصلی خانواده ها تبدیل شده است. حتی بزرگسالان هم از این دام در امان نیستند.

استرس، اضطراب و افسردگی و اعتیاد به استفاده از اینترنت از جمله مهم ترین آسیب های فضای مجازی است. به باور برخی روانشناسان، کاربران شبکه های اجتماعی نسبت به دیگرانی که در آن حضور ندارند، یا بهره کمتری از آن می برند خودشیفتگی، تنهایی، گرایش به خشونت و انزوای اجتماعی بیشتری را تجربه می کنند.

در مدل ارایه شده در این پژوهش برای فهم اقبال بیش از اندازه به فضای مجازی، 10 متغیر دخالت داده شده است که برخی مربوط به عوامل گرایش به فضای مجازی و برخی دیگر مربوط به پیامدهای روانشناختی این گرایش است.

در مدل ارایه شده متغیر عوامل زمینه ای که خود از چندین متغیر (گسترش اینترنت، دسترسی آسان، کم هزینه بودن و محتوای سایت ها) تشکیل می شود، اثر مستقیم معناداری روی متغیرهای عوامل فردی (سرگرمی، تنهایی و افزایش آگاهی) و عوامل محیطی (اعتماد به رسانه و تعامل) و همچنین روی متغیر رضایت کاربر دارد.

یافته های این پژوهش نشان می دهد که الگوی گرایش به استفاده از فضای مجازی و پیامدهای روانشناختی آن در بین دانش آموزان یک شهر متوسط تا حد قابل قبولی از متغیرهایی تشکیل می شود که در مدل گنجانده شده است.

کاربرد بیش از حد اینترنت و فضای مجازی می تواند به استفاده وسواسی از فضای مجازی منجر شده و انسان را از بسیاری از فعالیت های اجتماعی، ارتباطات، سلامتی و وظایف شغلی و تحصیلی و همچنین عادت های خوردن و خوابیدن غافل کند

بررسی های این پژوهش بیانگر این واقعیت است که گستردگی و شیوع اینترنت با محتواهای جذاب و اغواکننده آن و همچنین دسترسی آسان با هزینه کمتر باعث شده است که در جامعه آگاهی مردم افزایش یابد، تعامل با افراد بیشتری در زمان اندکی صورت پذیرد و اعتماد به اخبار و اطلاعات به دست آمده از فضای مجازی افزایش یابد یا این که پدیده های مجازی افراد زیادی را کنار هم قرار دهد.

از طرفی چون همه این موارد در فضای مجازی اتفاق می افتد و افراد کمتر به صورت چهره به چهره یکدیگر را ملاقات می کنند، همین مساله باعث انزوا و تنهایی افراد شده است. همچنین گستردگی اینترنت و هزینه اندک و دسترسی آسان به آن باعث شده است که نوعی نیاز انسان از طریق آن ارضاء شده و رضایت کلی از آن به دست آمده باشد.

از دیگر نتایج این پژوهش می توان به تاثیر مستقیم عوامل فردی بر رضایت کاربر و گرایش به فضای مجازی و تاثیر مستقیم عوامل محیطی بر گرایش به فضای مجازی اشاره کرد که در آن رضایت کاربر نقش میانجی را در بین تاثیر عوامل فردی بر گرایش به فضای مجازی دانش آموزان دارد.

به عبارت دیگر تعامل با افراد دیگر به ویژه دوستان در فضای مجازی و انزوای اجتماعی که در آن انسان آزادانه می تواند به سیر و سیاحت در دنیای مجازی بپردازد، به ارضای نیاز خود پرداخته و گرایش و رغبت او را به استفاده از فضای مجازی بیشتر می کند این یافته در راستا و همسو با دیدگاه «نظریه خشنودی و رضایت» است که در آن با فعال انگاشتن مخاطب، بر نیازها و انگیزه های وی در استفاده از رسانه تاکید می شود .

این نظریه علت اصلی استفاده مردم از رسانه یا پدیده ای خاص را با دلایل کارکردی توضیح می دهد و برای مخاطبان نیازهایی را متصور می شود که افراد برای رفع آنها به رسانه ها و پدیده های مجازی روی می آورند. اگر بین محتوای رسانه یا پدیده سایبری و نیاز فرد همخوانی وجود داشته باشد، محتوای موجود در آن ها نیاز فرد را رفع کرده و در وی احساس خشنودی و رضایت به وجود می آید .

بر مبنای این پژوهش، اعتماد به رسانه و پدیده های مجازی و افزایش آگاهی دانش آموزان از نیازهای اصلی آنها در رابطه با تمایلشان به استفاده از فضای مجازی نیست. در واقع انگیزه اصلی آنها در استفاده از فضای مجازی، امکانات تفریحی و سرگرمی در مقابل جنبه علمی و آموزشی آن است.

پیامدهای افراط در استفاده از فضای مجازی

بر مبنای این تحقیق، تاثیر گرایش دانش آموزان به استفاده از فضای مجازی روی متغیرهای روانشناختی با میزان ضریب اثر بالا مشهود است. استفاده بیش از حد از اینترنت و فضای مجازی می تواند به استفاده وسواسی از فضای مجازی منجر شده و انسان را از بسیاری از فعالیت های اجتماعی، ارتباطات، سلامتی و وظایف شغلی و تحصیلی و همچنین عادت های خوردن و خوابیدن غافل کند؛ این شرایط به نوبه خود تبعات نامناسبی برای زندگی افراد به دنبال خواهد داشت.

همچنین تاثیر فضای مجازی روی خشونت بیانگر این نکته است که با توجه به افزایش کاربران اینترنتی و شبکه های اجتماعی در قالب وبچت، گیمرهای (بازیکنان) آنلاین، گروه های دوستانه و کانال های مختلف، در جامعه امروزه و ویژگی های منحصربه فرد فضای مجازی در شکل دهی به پدیده ها و رفتارها و امکان شکل گیری همنشینی ها در فضای مجازی، فرصت یادگیری رفتارها و هنجارهای اجتماعی برای افراد و نوجوانان و جوانان دوچندان شده است؛ بنابراین و علاوه بر فرصت های این وضعیت، فضای مجازی بستری است که امکان یادگیری رفتارهای انحرافی و مجرمانه از طریق همنشینی های غیرسازنده را هم برای کاربران به همراه دارد.

افراد اگر نیازهای ارتباطی خود را نتوانند در واقعیت ارضاء کنند، ناگزیر برای جبران آن به دنبال فضای مجازی خواهند بود و حضور افراطی در این فضا باعث می شود نتوانند مهارت لازم را برای برقراری ارتباط در دنیای واقعی به دست آورند؛ وضعیتی که باعث تنهایی و انزوای بیش از پیش آنها می شود

در ارتباط با تاثیر گرایش به فضای مجازی روی انزوای اجتماعی این نکته قابل ذکر است که افراد خصوصا کودکان و نوجوانان اگر نیازهای ارتباطی خود را نتوانند در واقعیت ارضاء کنند، ناگزیر برای جبران آن به دنبال فضای مجازی خواهند بود و استفاده زیاد از فضای مجازی باعث می شود افراد نتوانند مهارت لازم را در برقراری ارتباط در دنیای واقعی به دست آورند؛ وضعیتی که باعث تنهایی و انزوای بیش از پیش آنها می شود.

همین طور در رابطه با تاثیر گرایش به فضای مجازی بر افسردگی و اضطراب می توان گفت که استفاده درازمدت از فضاهای مجازی و احساس منفی در استفاده شخصی و ناتوانی از کناره گیری از آنها، می تواند حس افسردگی در افراد را تشدید کند. استفاده زیاد از اینترنت، با توجه به محتوای آن که اغلب ناظر بر اطلاعات تهییج کننده و استرس آور است، موجب افزایش استرس می شود و این روند به دلیل تغییر ایجاد شده در سبک زندگی و رفتار، به وجود می آید؛ چون ناسازگاری جهان مجازی با جهان واقعی زمینه ساز اضطراب های جدیدی است که در گذشته تجربه نشده است.

چه باید کرد؟

به طور کلی در پژوهش حاضر، گستردگی اینترنت، دسترسی راحت، ارزان و کم هزینه بودن و همچنین محتوای سایت ها و شبکه های اجتماعی، احساس تنهایی و علاقه مندی به تعامل با دیگران از جمله عوامل موثر در گرایش افراد به ویژه دانش آموزان به فضای مجازی برشمرده شده اند.

همچنین تاثیر زیاد گرایش به فضای مجازی روی اعتیاد اینترنتی، خشونت، انزوای اجتماعی، اضطراب و افسردگی بیانگر الگویی است که در آن مشخص می کند منابع گرایش به فضای مجازی در کجا قرار گرفته است.

از مطالب ارایه شده می توان نتیجه گرفت که گرایش به فضای مجازی چقدر در بروز یا تشدید اختلال های روانی افراد می تواند موثر واقع شود و در واقع زنگ خطری باشد برای اولیاء خانواده و مدرسه و همچنین مسیولان و تصمیم گیران جامعه که به نحو مقتضی و موثر در مدیریت استفاده از این فناوری نقش آفرین باشند.

بنابراین پیشنهاد می شود در مرحله اول خانواده ها در نحوه استفاده خود و فرزندانشان از فضای مجازی هوشیار بوده و آن را مدیریت کنند و در خصوص محاسن و معایب آن تذکرات لازم و مناسب را به فرزندان گوشزد کنند.

نظام آموزشی نیز با در نظر گرفتن همه جوانب خوب و مضر فضای مجازی، آموزش های لازم در زمینه استفاده موثر از آن را فراهم کند و در این خصوص هماهنگی های لازم را با خانواده ها (مثل آموزش های خانواده) داشته باشد تا هم افزایی لازم در آن اتفاق بیافتد.

تصمیم گیران کشور نیز با ایجاد زیرساخت های مناسب به منظور توسعه موتورهای جستجو و اپلیکیشن های پیام رسان، پلتفرم های داخلی و … مناسب با فرهنگ بومی و ملی خود و همچنین تبلیغ و تشویق افراد جامعه به استفاده از آنها در استفاده درست از این فناوری کمک کنند.

پایان خبر ایده رسانه