در گستره ی فرهنگ غنی ایران آیین هایی ریشه دوانده اند که هر یک داستانی از پیوند انسان با طبیعت و تاریخ را روایت می کنند. جشن نوروز بل جشنی باستانی در گیلان یکی از این آیین های کهن است که با آتش و موسیقی نویدبخش سالی نو و فراوانی است. این آیین که در گذشته در مناطق وسیع تری از شمال ایران از جمله مازندران و بخش هایی از قزوین و البرز نیز برگزار می شد امروزه بیشتر در گیلان گرامی داشته می شود. نوروز بل تنها یک جشن ساده نیست؛ بلکه فرصتی است برای تجدید پیمان با سنت ها شکرگزاری از نعمت های الهی و آرزوی سالی پر از برکت و شادی. این آیین با قدمتی بیش از یک هزاره همچنان در قلب مردمان این سرزمین زنده است و هر سال با شکوهی خاص برگزار می شود تا یادآور ارزش های فرهنگی و تاریخی این منطقه باشد. این مقاله به بررسی عمیق این جشن تاریخچه آیین ها و نحوه برگزاری آن می پردازد.

همه چیز درباره نوروز بل

آشنایی با نوروز بل

نوروز بل جشنی باستانی است که در گاه شمار گیلکی به عنوان آغاز سال نو دیلمی شناخته می شود. این جشن که ریشه در باورها و سنت های کهن مردم گیلان دارد در واقع بزرگداشتی برای فرا رسیدن فصل برداشت و شکرگزاری از نعمت های الهی است. نوروز بل به معنای «آتش نوروزی» است و برافروختن آتش مهم ترین و نمادین ترین بخش این جشن است. این آتش نه تنها نمادی از گرما و روشنایی است بلکه به باور مردم قدرت دفع سرما و بیماری ها را نیز دارد. در گذشته این جشن در مناطق وسیع تری از شمال ایران برگزار می شد اما امروزه بیشتر در گیلان و به ویژه در مناطق کوهستانی این استان گرامی داشته می شود. نوروز بل فرصتی است برای گرد هم آمدن شادی کردن و تجدید پیمان با سنت ها و ارزش های فرهنگی این سرزمین.

تاریخچه نوروز بل

تاریخچه نوروز بل به دوران باستان بازمی گردد زمانی که تقویم دیلمی مبنای زندگی مردم گیلان و مناطق همجوار بود. این تقویم که بر اساس گردش خورشید تنظیم شده بود سالی 360 روزه داشت و پنج روز باقی مانده به عنوان «پنجیک» در پایان سال جشن گرفته می شد. با گذشت زمان و تغییرات تقویمی نوروز بل به میانه مرداد ماه منتقل شد زمانی که برداشت محصول به پایان رسیده و مردم آماده پرداخت مالیات بودند. این جشن نه تنها نمادی از آغاز سال نو بلکه فرصتی برای شکرگزاری از نعمت های الهی و جشن گرفتن تلاش یک ساله بود. در طول تاریخ نوروز بل فراز و نشیب های بسیاری را پشت سر گذاشته است اما با تلاش و همت مردم گیلان این آیین باستانی همچنان زنده و پویا باقی مانده است.

تاریخچه تقویم دیلمی

تقویم دیلمی که به آن تقویم گیلکی نیز گفته می شود یکی از قدیمی ترین گاهشماری های ایران است. این تقویم که بر اساس گردش خورشید تنظیم شده است سالی 360 روزه دارد که به 12 ماه 30 روزه تقسیم می شود. پنج روز باقی مانده که به عنوان «پنجیک» شناخته می شوند در پایان ماه هشتم (آول ما) به سال اضافه می شوند. در سال های کبیسه یک روز دیگر نیز به این پنج روز اضافه می شود که به آن «ویشک» می گویند. مبدأ این تقویم به دوران باستان بازمی گردد و بر اساس روایات مختلف کهن ترین سالشمار ایرانی به حساب می آید. تقویم دیلمی نه تنها برای تعیین روز و سال بلکه برای تنظیم امور کشاورزی و دامداری نیز مورد استفاده قرار می گرفت.

ترتیب قرار گیری ماه های تقویم گیلکی

تقویم گیلکی یا دیلمی دارای 12 ماه به شرح زیر است:

1. نوروز ما (17 مرداد تا 15 شهریور)
2. کورچ ما (16 شهریور تا 14 مهر)
3. اریه ما (15 مهر تا 14 آبان)
4. تیر ما (15 آبان تا 14 آذر)
5. موردال ما (15 آذر تا 14 دی)
6. شریر ما (15 دی تا 14 بهمن)
7. امیر ما (15 بهمن تا 14 اسفند)
8. اول ما (15 اسفند تا 14 فروردین)
9. سیا ما (21 فروردین تا 19 اردیبهشت)
10. دیا ما (20 اردیبهشت تا 18 خرداد)
11. ورفن ما (19 خرداد تا 17 تیر)
12. اسفندار ما (18 تیر تا 16 مرداد)

جشن نوروز بل در آخرین روز اسفندار ما برگزار می شود یعنی در غروب 16 مرداد.

فلسفه برگزاری نوروز بل

فلسفه برگزاری نوروز بل ریشه در باورها و نیازهای معیشتی مردم گیلان دارد. از یک سو این جشن نمادی از شکرگزاری به درگاه خداوند برای نعمت های فراوان و برداشت محصول است. از سوی دیگر نوروز بل فرصتی برای پرداخت مالیات و خراج به حاکمان بود. گالشان یا همان دامداران این زمان از سال را بهترین موقع برای پرداخت مالیات سالانه خود می دانستند و با تغییری که در سال ایجاد کردند میانه مرداد را به عنوان آغاز سال برگزیدند. علاوه بر این برافروختن آتش در نوروز بل به باور مردم قدرت دفع سرما و بیماری ها را داشت و نویدبخش سالی پر از برکت و سلامتی بود. برخی روایات نیز نوروز بل را به پیروزی فریدون بر ضحاک ماردوش نسبت می دهند و آن را نمادی از رهایی از ظلم و ستم می دانند.

آیین های جشن نوروزبل

جشن نوروز بل آیین های متنوعی دارد که هر یک نمادی از باورها و سنت های مردم گیلان است. برافروختن آتش مهم ترین و نمادین ترین بخش این جشن است که با نوای موسیقی و رقص های محلی همراه می شود. مردم با پوشیدن لباس های نو و رنگارنگ به دید و بازدید یکدیگر می روند و سال نو را تبریک می گویند. پختن غذاهای محلی و شیرینی های سنتی از دیگر رسوم این جشن است. در برخی مناطق مسابقات ورزشی و بازی های محلی نیز برگزار می شود که شور و نشاط خاصی به جشن می بخشد. به طور کلی نوروز بل جشنی است پر از رنگ صدا و شادی که پیوند عمیق مردم گیلان با طبیعت و فرهنگ خود را به نمایش می گذارد.

روشن کردن آتش

روشن کردن آتش اصلی ترین و مهم ترین آیین در جشن نوروز بل است. این آتش که معمولاً در بلندترین نقطه روستا یا منطقه برافروخته می شود نمادی از روشنایی گرما و امید به آینده است. مردم با جمع آوری هیزم و روشن کردن آتش به استقبال سال نو می روند و از خداوند می خواهند که سالی پر از برکت و سلامتی را برایشان رقم بزند. در گذشته جهت دود آتش نیز برای پیش بینی وضعیت آب و هوا در زمستان مورد توجه قرار می گرفت. اگر دود به سمت کوهستان های جنوبی می رفت زمستان معتدل تری پیش بینی می شد و اگر به سمت جلگه می رفت زمستانی سخت و پربرف در انتظار بود.

نقش نوروزبل در زندگی دامداران

نوروز بل در زندگی دامداران یا گالشان نقش بسیار مهمی ایفا می کند. این جشن نه تنها نمادی از آغاز سال نو بلکه نشانه ای از پایان فصل ییلاق و آغاز فصل قشلاق است. دامداران پس از گذراندن تابستان در ارتفاعات و چراگاه های کوهستانی با فرا رسیدن نوروز بل آماده بازگشت به مناطق جلگه ای و گرم تر می شوند. این جشن فرصتی برای شکرگزاری از نعمت های الهی و تجدید قوا برای آغاز فصل جدید است. علاوه بر این نوروز بل زمان مناسبی برای پرداخت مالیات و خراج به حاکمان بود و دامداران سعی می کردند تا قبل از فرا رسیدن این جشن تمام بدهی های خود را تسویه کنند.

نوروز بل در زمان معاصر

در زمان معاصر نوروز بل با تلاش و همت مردم گیلان دوباره احیا شده و به عنوان یک میراث فرهنگی ارزشمند مورد توجه قرار گرفته است. این جشن امروزه نه تنها در مناطق روستایی بلکه در شهرها نیز برگزار می شود و گردشگران بسیاری را به خود جذب می کند. با وجود تغییراتی در نحوه برگزاری جشن آیین های اصلی مانند برافروختن آتش اجرای موسیقی و رقص های محلی همچنان حفظ شده اند. نوروز بل امروزه نمادی از هویت فرهنگی و تاریخی مردم گیلان است و به عنوان یک جاذبه گردشگری مهم نقش بسزایی در توسعه این استان ایفا می کند.

اجرای موسیقی و رقص های محلی

اجرای موسیقی و رقص های محلی یکی از جذاب ترین بخش های جشن نوروز بل در زمان معاصر است. گروه های موسیقی محلی با نواختن آهنگ های شاد و ریتمیک شور و نشاط خاصی به جشن می بخشند. رقص های محلی که با حرکات موزون و هماهنگ انجام می شوند نمادی از فرهنگ و آداب و رسوم مردم گیلان هستند. این رقص ها که معمولاً با لباس های رنگارنگ و سنتی اجرا می شوند تماشاگران را به وجد می آورند و حس شادی و سرزندگی را در آن ها تقویت می کنند.

بازار و مسابقات ورزشی

برپایی بازار و برگزاری مسابقات ورزشی از دیگر بخش های جذاب جشن نوروز بل در زمان معاصر است. در بازار نوروز بل محصولات محلی صنایع دستی و سوغات گیلان به فروش می رسند و بازدیدکنندگان می توانند از تنوع و کیفیت این محصولات لذت ببرند. مسابقات ورزشی مانند کشتی گیله مردی طناب کشی و بازی های محلی شور و هیجان خاصی به جشن می بخشند و شرکت کنندگان را به رقابت و تفریح دعوت می کنند. این مسابقات نه تنها فرصتی برای سرگرمی و تفریح هستند بلکه به حفظ و ترویج ورزش های سنتی نیز کمک می کنند.

سایر مراسم جشن

علاوه بر آیین های اصلی مراسم دیگری نیز در جشن نوروز بل برگزار می شود که هر یک نمادی از باورها و سنت های مردم گیلان است. به عنوان مثال در برخی مناطق مردم لباس های کهنه خود را به آتش می اندازند تا نمادی از پاکسازی و تجدید حیات باشد. همچنین پختن غذاهای محلی و شیرینی های سنتی از دیگر رسوم این جشن است. در برخی مناطق نیز مردم به زیارت قبور می روند و برای درگذشتگان خود طلب آمرزش می کنند. به طور کلی نوروز بل جشنی است پر از آیین ها و رسوم متنوع که پیوند عمیق مردم گیلان با فرهنگ و تاریخ خود را به نمایش می گذارد.

برنامه های روز جشنواره

برنامه های روز جشنواره نوروز بل معمولاً شامل موارد زیر است:

• اجرای موسیقی محلی و رقص های سنتی
• برپایی نمایشگاه های صنایع دستی و محصولات محلی
• برگزاری مسابقات ورزشی و بازی های محلی
• اجرای نمایش های آیینی و سنتی
• پخت و توزیع غذاهای محلی
• روشن کردن آتش نوروزی
• دید و بازدید و تبریک سال نو

این برنامه ها معمولاً از صبح آغاز شده و تا پاسی از شب ادامه می یابند و شرکت کنندگان را با فرهنگ و آداب و رسوم مردم گیلان آشنا می کنند.

فراموشی و احیای مجدد جشنواره

جشن نوروز بل در طول تاریخ دوره هایی از فراموشی و کم رنگ شدن را نیز تجربه کرده است. با تغییر سبک زندگی مردم و ورود فرهنگ های جدید این آیین باستانی به تدریج به فراموشی سپرده شد. اما با تلاش و همت جمعی از جوانان گیلانی در سال های اخیر نوروز بل دوباره احیا شده و به عنوان یک میراث فرهنگی ارزشمند مورد توجه قرار گرفته است. این احیا نه تنها به حفظ و ترویج فرهنگ و آداب و رسوم مردم گیلان کمک کرده است بلکه به توسعه گردشگری و رونق اقتصادی این استان نیز منجر شده است. نوروز بل امروزه نمادی از پایداری و استقامت فرهنگ گیلان است و نشان می دهد که سنت های کهن با وجود تمام چالش ها همچنان می توانند زنده و پویا باقی بمانند.

جشن نوروز بل چیست و چگونه آیینی است؟

نوروز بل جشن آغاز سال نوی دیلمی در گیلان است. این آیین با روشن کردن آتش موسیقی رقص و غذاهای محلی برگزار می شود و نمادی از شکرگزاری و امید به سالی پربرکت است.

نوروزبل چه زمانی برگزار می شود؟

نوروز بل در غروب آخرین روز از اسفندار ما در تقویم دیلمی یعنی 16 مرداد در تقویم هجری شمسی برگزار می شود.

نوروزبل کجا برگزار می شود؟

جشن نوروز بل بیشتر در مناطق روستایی و کوهستانی گیلان برگزار می شود اما امروزه در برخی شهرها نیز این جشن برپا می شود.

کلمه «نوروزبل» یعنی چه؟

«نوروز بل» در زبان گیلکی به معنای «آتش نوروزی» است و اشاره به آتشی دارد که در این جشن برافروخته می شود.

نوروز بل چگونه احیا شد؟

نوروز بل با تلاش و همت جمعی از جوانان گیلانی در سال های اخیر احیا شده و به عنوان یک میراث فرهنگی ارزشمند مورد توجه قرار گرفته است.